احتمالا لذت قدم زدن در کوچه پس کوچه‌های قدیمی شهرهای تاریخی را با بافت متفاوتی که نسبت به محله‌های جدید دارند، تجربه کرده باشید. به خصوص محله‌هایی که دیوارهای آجری و کوچه دالان‌های تنگ و طولانی، با آن بوی گل میخک و گیاهان پیچی که از دیوار خانه‌های قدیمی آویزان شده، چنان حس و حالی به این نوع کوچه‌ها بخشیده است که از گم شدن در کوچه‌های تو در توی محله‌های قدیمی سیر نمی‌شوید. می‌خواهیم به یکی از این محله‌های قدیمی در شهر شیراز سر بزنیم و ساعت‌ها بدون اینکه متوجه گذر زمان شویم، از سفر به تاریخی‌ترین محله‌های این شهر، لذت ببریم.
در صورتی که به شیراز سفر کردید، می‌توانید در بهترین هتل‌های نزدیک این مکان تاریخی مانند هتل زندیه شیراز اقامتی به یادماندنی و رضایت‌بخش را تجربه کنید. این هتل در فاصله 1/9 کیلومتری و بازه زمانی 7 دقیقه‌ای از سنگ سیاه شیراز قرار دارد.
آشنایی با محله سنگ سیاه شیراز
حکایت «با یک تیر چند نشان زدن» را در اینجا به خوبی خواهید فهمید. محله‌ای که پر از بناهای تاریخی و مذهبی قدیمی بوده و گردشگران زیادی را به خود جذب کرده است. اگر می‌خواهید با یکی از محله‌های شیراز قدیمی روبرو شوید، این محله تاریخی را از دست ندهید.
از همان ابتدای محله، دروازه آجری می‌بینید که سر در آن با خطی خوش و کاشی کاری شده نوشته شده: گذر تاریخی سنگ سیاه. این دروازه‌ها که در ورودی هر محله قرار دارد، بخاطر مشخص کردن محدوده محله‌ها بوده که اگر فردی ناآشنا وارد محله شد، بتواند محدوده محله را تشخیص دهد.
از دروازه عبور می‌کنیم و وارد کوچه‌های پیچ در پیچ محله می‌شویم. از میان خانه‌ها، هر چند خانه، در یک دالان یا بن بست خصوصی قرار گرفته که ویژگی بافت محله‌های قدیمی را نشان می‌دهد. در ورودی مجموعه عدلو و نصر چند خانه در کنار هم در کوچه‌های سرپوشیده یا ساباط قرار گرفته که قلمرو همسایگی را در گذشته نشان می‌دهد. فضای صمیمی بین اهالی هر خانه در بافت و نحوه چینش خانه‌ها در کنار هم مشخص است.
دو گذر مهم در این محله وجود دارد به نام گذر سنگ سیاه و گذر سیاوشان. این دو گذر ارتباط منازل را با مرکز محله و مرکز شهر حفظ کرده است. ورودی خانه‌ها از قاب کشیده و سردرهای آجری با درهای چوبی تشکیل شده است که کلون‌های قدیمی مخصوص در زدن خانم یا آقا، روی آن قرار گرفته و در میان خانه‌ها مشترک است.
همچنان که از کنار خانه‌های تاریخی این محله عبور می‌کنید، یکی‌از اجزای مشترک در بین بعضی از این بناها وجود سکویی در کنار در است که اصطلاحا پیر نشین می‌گویند. هشتی خانه‌ها بیشتر چهارگوش و هشت گوش است که با سکو یا طاقچه تزئین شده است و نشانه حریم خصوصی هر خانه یا پذیرایی کوتاه مدت و سرپایی از مهمان است.
تاریخچه محله سنگ سیاه شیراز
اسم این محله از آن جایی گرفته شده است که روزگاری در یکی از حجره‌های کوچک و تاریک این محله، دانشمند معروف، سیبویه، در آرامگاه خود خوابیده بود. البته آرامگاه با سنگ سیاهی که روی آن قرار داشت در وضعیت نامطلوبی قرار گرفته بود. این محله در قدیم سیبویه نام داشت اما به مرور زمان به اسم محله سیاه تغییر پیدا کرد.
محله تاریخی سنگ سیاه شیراز کجاست؟
به زیارت شاه چراغ که می‌روید، در چند قدمی یکی از ورودی‌های زیارتگاه شاهچراغ شیراز، این محله قدیمی را می‌بینید. ضلع شمالی این محله به سرباغ و محله میدان شاه و ضلع جنوبی آن به دروازه کازرون می‌رسد. البته درب کازرون در قدیم محله جدایی محسوب می‌شد و در حال حاضر با محله سنگ سیاه یکی شده است. از ضلع غربی سنگ سیاه هم به محله باروی شهر و از ضلع شرقی به محله سردزک می‌رسد.
وجه تسمیه نام محله سنگ سیاه
با وجود قدیمی بودن این محله و داشتن آثار تاریخی فراوان در آن، همچنان میزبان اهالی محله است که باعث شده زندگی در آن جریان داشته باشد. نام محله سنگ سیاه از آنجایی گرفته شد که روی آرامگاه سیبوهه سنگ سیاه چهارگوشی قرار داشت و مردم برای درمان و رفع گرفتاری به آن مراجعه می‌کردند.
بناهای شاخص و افراد معروف محله سنگ سیاه شیراز
عمر بناهای این محله به 100 سال هم می‌رسد. در این محله قدیمی همچنان مراسم‌های مذهبی مانند تعزیه و مراسمات محرم به همان شکوه و صفای خودش پابرجا است. از عناصر قدیمی همچون آرامگاه تاج الدین غریب، مجموعه مشیر، مسجد سیاوشان، بازارچه حاج زینل وجود دارد.
حجره‌های بازارچه مشیر چنان دلنشین و خاطره انگیز بر جای خود باقی مانده است که امکان ندارد دوربین عکاسی‌تان را برای عکس گرفتن از آن آماده نکنید. جالب است بدانید این محله روزگاری، محل زندگی ساکنان صاحب نفوذ و بزرگ شهر بود. در اینجا خانه‌هایی متفاوت می‌بینید که دارای یک حیاط، دو یا سه حیاط هستند. مانند خانه‌های ضیاالتجار یا مشیرالملک که در کنار خانه های معمولی محله، جلوه دیگری به سیاه سنگ بخشیده است.
برای دیدن این محله در گیر و دار عبور از معابر سرپوشیده کاهگلی، می‌توانید از خانه‌های تاریخی فروغ الملک و سعادت دیدن کنید و سری به بقعه و امامزاده بی بی دختران شیراز بزنید. وجود حمام، مسجد و بازارچه‌های تاریخی که تقریبا همچنان فعال هستند، باعث شده تا همچنان معنای «محله» در اینجا حفظ شود.
وضعیت اکنون محله سنگ سیاه شیراز
از دل خانه‌های قدیمی، هتل و مهمانسرا یا رستوران‌های متعددی بیرون آمده است که متاسفانه حال و هوای قدیمی این محله را تحت تاثیر قرار داده است. با وجود زیبایی‌هایی که این محله می‌توانست همچنان در خود حفظ کند، امروزه تبدیل به مکانی برای اسکان معتادان و بی خانمان‌ها تبدیل شده است.
به طوری که ممکن است به جای لذت بردن از یک بنای تاریخی و قدیمی در این محله، آثاری از حضور کارتن خواب‌ها و بی خانمان‌ها ببینید که اصلی‌ترین دلیل آن می‌تواند بی تفاوتی ساکنان به رفت و آمد این افراد و یا خانه‌های قدیمی باشد که مدت‌ها کسی در آن سکونت ندارد. با این حال این منطقه هنوز هم یکی از جاهای دیدنی شیراز به شمار میرود که ارزش گشت و گذار را دارد.
شاید اگر کنار 60 الی 70 خانه قدیمی در این محله به ثبت آثار ملی درآمده است و یا از بین خانه‌هایی که تبدیل به رستوران یا هتل شده و معماری و بافت قدیمی محله را به هم ریخته است، توجه بیشتر مسئولان، بتواند این محله را دوباره به همان محله دلنشین و قدیمی شیراز تبدیل کند که در آن به جای صحنههای ناراحت کننده از وضعیت بی خانمان‌ها، حس و حال نوستالژی شیرینی به جان هر گردشگری بنشاند.
کلام پایانی
حالا که با محله سنگ سیاه آشنا شدید اگر گذرتان به شیراز افتاد دیدن کردن از این محله زیبا و قدیمی را از خود دریغ نکنید. هرچند که امروزه خیلی از این خانه‌های قدیمی، به هتل و رستوران تبدیل شده است، اما با این حال این محله هنوز هم ارزش گشت و گذار را دارد.
سوالات متداول در مورد محله سنگ سیاه شیراز
چرا این محله به محله سنگ سیاه معروف است؟
اسم این محله از آن جایی گرفته شده است که روزگاری در یکی از حجره‌های کوچک و تاریک این محله، دانشمند معروف، سیبویه، در آرامگاه خود خوابیده بود. البته آرامگاه با سنگ سیاهی که روی آن قرار داشت در وضعیت نامطلوبی قرار گرفته بود. این محله در قدیم سیبویه نام داشت اما به مرور زمان به اسم محله سیاه تغییر پیدا کرد.
محله تاریخی سنگ سیاه شیراز کجاست؟
گذر سنگ سیاه در محله سرباغ شیراز و در بلوار دستغیب،خیابان دستغیب چهارم واقع شده است. از لحاظ موقعیت جغرافیایی این مکان در نزدیکی مراکزی مانند حرم مطهر حضرت احمد بن موسی شاهچراغ (ع) و ارگ کریم خان و بیمارستان مسلمین و بازار وکیل جنوبی و دروازه کازرون قرار گرفته است.
