کمتر کسی است که از دیدن جاهای دیدنی شیراز با مردم صمیمی و خونگرم این شهر، تحت تاثیر قرار نگیرد. اگر بدانید قرار است از بنایی دیدن کنید که علاوه بر اینکه قدیمی‌ترین بنای شیراز است، یک دایره المعارف معماری ایرانی نیز محسوب می‌شود، احتمالا گشت و گذارتان جذاب‌تر شود. با هم داخل این ساختمان گنبدی می‌شویم که حکایت و داستان‌های زیادی را حتی از زمان قبل از حافظ شیرازی و ورود اسلام به ایران به خود دیده است.
این مسجد، از زمان پادشاه عمرولیث صفاری ساخته شد که در شیراز آن را با عنوان مسجد آدینه یا مسجد جمعه می‌شناسند. قرار است از بنایی دیدن کنید که طبق گفته باستان شناسان، بر روی آتشکده‌های قدیمی بنا شده و یادگاری از دوره ایلخانان است. شاید به همین دلیل است که رو به قبله ساخته نشده است و به همین دلیل بسیاری آن را مسجد الاقصی نیز نامیدند. حکایت زیادی از این مسجد در بین شیرازی‌ها چرخیده و بازدید از این جا را برای گردشگران، دلپذیرتر کرده است.
مثلا اگر بدانید در صحن مسجد دالان‌های مرمری شکلی وجود داشت که از میان آن آبراه‌هایی می‌گذشت تا نمازگزاران پاهایشان را در آن جا بشورند، و یا اگر بدانید در جایی پا گذاشتید که شیرازی‌ها از قدیم باور داشتند در زیر قسمت خدایخانه، اژدهای خفته عصای موسی وجود دارد، یا جایی است که عیسی همراه با اسرافیل و میکائیل نزول کرده است، بازدید از این جا را برایتان جالب‌تر می‌کند. البته حقیقت این باورهای قدیمی، جای بحث دارد. در هر صورت، بازدید از این بنای تاریخی که شما را به زمان‌های بسیار دور، حتی قبل از پیدایش اسلام می‌برد، در سفر خود بگنجانید. با ما از طریق سایت رزرو آنلاین هتل رهی نو همراه باشید.
معرفی مسجد جامع عتیق شیراز
اگر می‌خواهید بدانید اولین هسته تاریخی شهر شیراز کجا بود، بنای تاریخی مسجد عتیق را از دست ندهید. برای آشنایی با قدیمی‌ترین مسجد شهر، به سمت مسجد جامع حرکت می‌کنیم. جایی که علاوه بر فعالیت مذهبی، پایگاهی برای فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی محسوب می‌شد. چیزی که بر خلاف سایر بناهای قدیمی، در این مسجد توجه‌تان را جلب می‌کند، معماری ساده، الگو و سبک بکار رفته در کاشی‌های آبی رنگی که در قسمت‌هایی از مسجد است که حکایت از 1500 سال پیش دارد.
قدمت مسجد به سال‌های 265 تا 287 هجری قمری برمی‌گردد که از آن زمان تا به امروز، بارها مرمت و بازسازی شده است. داخل مسجد که می‌روید، با وجود شبستان‌های جدید و قست‌های مرمت شده، بخشی از مسجد را می‌بینید که دچار فرسایش و تخریب شده است. اما هنوز اثرات قدیمی مانند کتبیه‌های سر در دارالصحف به چشم می‌خورد.
مسجد جامع عتیق شیراز کجاست؟
شیراز، شهر حافظ شیرازی، با بافت قدیمی که دارد، لذت سفر را به خصوص در فصل بهار برایتان دو چندان می‌کند. بعد از اینکه از حرم شاهچراغ بازدید کردید، کافیست در قسمت شرقی حرم، از یکی از درهای خروجی گذر کنید تا به این مسجد وارد شوید.
بنایی که در مقابل‌تان می‌بینید با سنگفرش‌های مرمری و بنای چهار گوشه‌ای از جنس سنگ و گچ، در وسط صحن، به عقیده تاریخ نویسان، بر روی آتشکده‌ای قدیمی بنا شده که حکایت‌ها و داستان‌های زیادی را در میان مردم قدیم شیراز همراه خود دارد.
معماری مسجد جامع شیراز
مسجد، شش در ورودی دارد که یکی از آن‌ها، به حرم شاهچراغ ارتباط دارد. این ورودی ها هر کدام در مواقع مختلف به کار می‌رفت. ضلع شمالی و جنوبی مسجد هر کدام یک در و ضلع شرقی و غربی مسجد، هر کدام دارای دو در است. در حین گشت و گذار از تاریخی‌ترین بنای شیراز، توجه‌تان به چندین حجره و شبستان جلب می‌شود که صفای مسجد را بیشتر کرده است. با هم از هر کدام از این قسمت‌ها دیدن می‌کنیم.
ضلع شمالی، دروازه امام
کاشی‌کاری‌های زیبای این بخش، شما را بیشتر از هر کجای دیگر تحت تاثیر قرار خواهد داد. کاشی‌های سراسر رنگی که مانند تاجی، سر در ساختمان را تزئین کرده است، روی گلدسته‌های زیبا و طاق مقرنس کاری شده مسجد عتیق، جلوه دیگری بخشیده است.
در این قسمت چهار کتیبه به چشم می‌خورد که اسامی امامان معصوم روی آن حک شده است. شواهد، حکایت از آن دارد که این بخش هنر دست علی جوهری در دوره صفویان است. در اینجا طاق نمای بلندی به چشم می‌خورد که به طاق نمای مروارید مشهور است. قسمت غربی آن به دالان ورودی دروازه امام راه دارد و شبستان کوچکی که تبدیل به دفتر مسجد شده است، در پشت دالان قرار گرفته است. به سمت ضلع شرقی طاق مروارید که حرکت کنید، شبستانی بزرگ با پنج در آهنی به چشم می‌خورد که محرابی نیز در آن جای گرفته است
ضلع غربی، آستان شاهچراغ
بعد از زیارت شاهچراغ، در صورتی که قصد دارید سری به این مسجد شاهکار بزنید، از این ورودی که ضلع غربی ساختمان مورد نظر قرار گرفته، می‌توانید رواق‌های زیبای چند ضلعی را در این زاویه از مسجد مشاهده کنید. در این قسمت، هم قرینه با شبستانی که در ضلع شرقی مسجد می‌بینید، شبستان بزرگی ساخته شده است که سقف آن آهن کوبی شده و 12 ستون بتونی در پوششی از سنگ مرمر، قرار گرفته است. ده طاق نما در این قسمت وجود دارد که شبستان کوچی را در پشت خود پنهان کرده است.
ضلع شرقی، راهی به آسمان
در این ضلع، مسیر راه پله پشت بام قرار گرفته است. جلوتر مخروبه‌ای از شبستان به چشم می‌خورد که حکاکی‌های قدیمی روی آن توجه‌تان را جلب خواهد کرد. با وجودی که از این مکان چیزی جز ماسه و شن و دیوارهای فرو ریخته باقی نمانده است، اما روزگاری دور، یعنی حوالی سال‌های 1358 تا 1361 محراب نماز بوده است.
سه دهانه با دو رواق در ایوان این ضلع مسجد قرار دارد که یکی از یکی از دهانه‌ها به عنوان درب ورودی فعلی استفاده می‌شود. سرتان را که به سمت بالا بچرخانید، کتیبه‌ای از آیات قرآن روی آن می‌بینید که البته نیاز به مرمت دارند اما آیاتی از سوره هل اتی را روی آن می‌توان دید. در کنار شبستان مخروبه‌ای که در اینجا می‌بینید یک شبستان جدید ساختند.
ضلع جنوبی، دیوار ندبه
روحانی‌ترین و زیباترین بخش مسجد که می‌توانید عکس‌های زیبا و دل انگیزی در آن بیندازید، گنبدی با سقف آجری، منبر چوبی و محرابی با رنگ لاجوردی قدیمی است که زیبایی خاصی به این بخش از مسجد داده است. دو طرف محراب با سنگ تزیین شده است. تاریخچه مرمت مسجد را می‌توانید بر روی دو سنگ کنار محراب بخوانید. منبر چوبی با چهارده پله به نیت چهارده معصوم، کنار محراب، توجه‌تان را جلب می‌کند. انعکاس نور از میان طاق آجری با ترکیبی که در کاشی‌های آبی آن به کار رفته است، صحنه‌ای را برایتان ساخته است که ناخودآگاه دوربین‌تان را آماده عکاسی خواهید کرد.
بخش های مختلف مسجد جامع شیراز
مسجد جامع شیراز بخش‌های مختلفی دارد که هر کدام ویژگی‌های مختص به خودش را دارد. در ادامه بخش‌های مختلف آن را می‌بینید:
خداخانه ثانی
جایی که بیش از همه به خصوص در وسط حیاط توجه‌تان را جلب می‌کند، عمارتی از جنس سنگ و گچ است که حدود یک متر بالاتر از سطح حیاط قرار گرفته است. اینجا را با نام دروازه زمان یا کعبه ثانی می‌شناسند اما معمولا به دارالمصحف معروف است. این عمارت از دو بخش تشکیل شده است. اتاقی به ابعاد 8×6 متر و ایوانی به ابعاد 12×10 متر که با چهار ستون نگه داشته شده است. بر بالای این ستون‌ها، سنگ‌های محرابی شکل توخالی به چشم می‌خورد که خطوط اسلیمی و نقش گل و بوته، زیبایی آن را دوچندان کرده است.
به این امارت چهارگوش که نزدیک می‌شوید، می‌توانید کتیبه‌های قدیمی حک شده روی آن را از نزدیک ببینید. کتیبه‌ای که هنر خط ایرانی‌ها را نشان می‌دهد و یحیی جمالی صوفی در زمان شاه اسحاق صفوی، خطاطی این قسمت را بر عهده گرفت. این عمارت چهارگوش، به شکل کعبه ساخته شده است و دورتادور آن ایوانی به عرض 2 متر، ساخته شده است که با زاویه نقوش حکاکی روی سقف و ستون، قاب زیبایی برای عکاسی خواهد شد. عمارت در سال 752 هجری قمری به دستور حاکم وقت، شیخ ابواسحاق اینجو، ساخته و در 1315 بازسازی شد.
تاریخ‌نویسان، کاربری این عمارت چهار ستون زیبا را تنها برای نوشته قرآن ذکر کردند. به این ترتیب که حافظان قرآن در این عمارت، قرآن را تلاوت می‌کردند و کاتبان، آیات تلاوت شده را می‌نوشتند. در این عمارت، قرآنی از زمان شاه صفوی یافتند که روی تمام صفحات آن نام مسجد عتیق ذکر شده بود که البته به همراه سایر جزئیات کشف شده از این قسمت مسجد، به موزه پارس شیراز منتقل شد. دلیل نامگذاری این قسمت به خدایخانه (خدا خانه) و دارالمصحف (بیت المصحف) از آن جهت است که قرآن‌های تاریخی به خط امام علی، امام حسن و صحابه پیامبر، در این مکان نگهداری می‌شد که البته در حال حاضر این قرآن‌ها در موزه پارس شیراز نگهداری می‌شود.
صحن مسجد
حیاطی به ابعاد 55×75 متر مربع، پیش رویتان است. در صحن مسجد، سنگ‌های مرمر زیر پایتان، شما را از مسیر دالان‌های ورودی هدایت می‌کند. گویا در قدیم در این دالان‌ها راه آب‌هایی ساخته بودند تا نمازگزاران برای وضو گرفتن یا آشامیدن آب از آن استفاده کنند. در اطراف سنگاب با وجود تخریب و فرسایشی که روی خطوط اطراف آن ایجاد شده است، می‌توان اثری از آیات قرآن را که گرداگرد آن نوشته بود، ببینید. در ابتدای صحن که وارد می‌شوید می‌توانید سه نمونه از این آب راه‌ها را ببینید که به صورت دوازده ضلعی هستند.
تاریخچه مسجد جامع عتیق شیراز
به اعتقاد جهانگرد قرن 4 هجری، یعنی مقدسی، این مسجد بی‌نظیرترین بنا در هفت اقلیم و از جاهای دیدنی شیراز است. وسیع‌ترین و زیباترین مسجد در سفرنامه سیاح قرن هشتم، یعنی ابن بطوطه، همین مسجد جامع شیراز است. این بنا از زمان اتابکان، تیموریان، صفویان مرمت شد و در نهایت در سال 1310 در آثار ملی ایران ثبت شد. اما اگر نگاهی به مرمت این مسجد بیندازیم، تاریخچه زیر را می‌توان برایش نوشت:
در سال 937 هجری قمری، یک دوره مرمت روی آن انجام گرفت که زمان حکومت شاه طهماسب صفوی بود. سپس مرمت دوم در سال 1026 و 1027 هجری قمری در زمان شاه عباس کبیر انجام گرفت. در زمان حکومت شاه سلیمان صفوی در سال 1092 نیز مرمتی روی آن انجام شد و در نهایت در سال 1318 توسط باستان شناسی فارس بازسازی شد. خدایخانه بعد از تخریب، با همیاری تیمی متشکل از شاعر، خوشنویس، معمار، حجار و کاشی کار در سال 1326 به طور کامل بازسازی و مرمت شد. البته با توجه به قدمت بنا، همچنان مرمت و بازسازی آن ادامه دارد.
ارادت حافظ به مسجد عتیق شیراز
جالب است بدانید این مسجد، جایی است که حافظ شیرازی خود را ملزم کرده بود که هر شب به اینجا آمده و قرآن تلاوت کند. این را می‌توانید در کتاب هفت اقلیم امین احمد رازی، ادیب و تذکره نویس ایرانی، بخوانید. از طرفی، به گفته برخی محققان ادبی، از آن جایی که لسان الغیب در آن زمان مسئولیت نگهداری از خداخانه را داشته ، هر شب به این مکان می‌آمده و عبادت می‌کرد. بعد از حافظ، بزرگانی مانند آیت الله دستغیب نیز به مدت 40 سال منبر نشین این مسجد بودند.
چه احساسی دارید وقتی بدانید در جایی قدم گذاشتید که روزگاری خواجه حافظ شیرازی در آنجا شب‌ها را روز و و روزها را شب کرده است؟
توصیه هایی قبل از رفتن به مسجد جامع عتیق شیراز
این جاذبه دیدنی و دل انگیز از ساعت 8 صبح تا 8 شب آماده میزبانی از شما گردشگران عزیز است. برای رسیدن به این مسجد می‌توانید از بلوار سیبویه به خیابان حضرتی رفته و از این مسجد زیبا دیدن کنید. در صورتی که قصد دارید با وسایل حمل و نقل عمومی به این مکان بیایید، به علت تعداد مرمت و بازسازی که روی این بنا انجام شده است، بسیار مراقب باشید تا بازدید شما به قیمت تخریب این بنای تاریخی تمام نشود. مراقب شبستان‌ها و منبرها و دیوارهایی باشید که جز چند آجر و مخروبه چیزی از آن باقی نمانده است.
اگر قصد دارید با وسایل حمل و نقل عمومی، به این مکان تاریخی رفته و سوار ماشین زمان این بنا شوید، می‌توانید اتوبوس‌های مسیر خیابان لطفعلی خان زند را سوار شوید. در این مسیر بین بلوار زینبیه و چهارراه مشیریه پیاده شوید. از مترو هم می‌توانید استفاده کنید. مترو ایستگاه زندیه پیاده شوید و از آنجا با تاکسی یا اتوبوس خود را به مسجد عتیق شیراز برسانید. ورودیه رایگان، برای گردشگران ایرانی باعث می‌شود تا با خیال راحت این بنا را به عنوان یکی از جاذبه‌های تاریخی در سفر به شیراز انتخاب کرده و از آن بازدید کنید.
هتل های نزدیک به مسجد جامع عتیق
فاصله هتل زندیه شیراز تا مسجد جامع عتیق با ماشین تنها 16 دقیقه است. یکی از نزدیک‌ترین هتل‌های نزدیک به این بنا هتل زندیه شیراز بوده که با امکانات زیادی که دارد اقامتی بی‌نظیر را برای شما فراهم می‌سازد. شما می‌توانید با مراجعه به سایت رهی نو این هتل را رزرو کرده و در آن اقامت داشته باشید.
کلام پایانی
مسجد عتیق شیراز یکی از مهم‌ترین اماکن تاریخی شهر شیراز است که برای مردم محلی و گردشگران از اهمیت بسیاری برخوردار است. در این مسجد بخش‌های مختلفی با داستان‌های متنوع و سرگذشت‌های جالب وجود دارد. در سفر به شیراز بازدید از این مسجد شگفت‌انگیز که روزگاری حافظ شیرازی در آن رفت‌وآمد میکرده را فراموش نکنید!
