شاه چراغ شیراز

کمتر گردشگری را می‌بینید که به شیراز برود و زیارت بارگاه ملوکی شاه چراغ، محل دفن حضرت سید احمد موسی برادر امام رضا (ع) را در برنامه خود نگنجاند. اما چرا مرقد شاه چراغ ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارد که نمی‌توان از بازدید آن غافل شد؟

آشنایی با شاه چراغ

این آرامگاه بسیار باشکوه و دیدنی یکی از بناهای بسیار زیبای شهر شیراز به شمار می‌آید که در دوره‌های مختلفی تکمیل شده است. مغول‌ها در دوره ایلخانیان ساکن ایران بودند و ابو اسحاق دستور ساخت بخش‌هایی از این مکان مانند مسجد، مدرسه و بازار را داد. در این مکان مقبره‌های زیادی وجود دارد که اکثر آنها تاکنون باقی مانده‌اند.

در زمان حکومت شاه اسماعیل صفوی زلزله سال 997 هجری قمری آسیب‌ها و صدمات زیادی به این مکان زد. در همین دوره صفویه گنبد و بخش‌هایی از آرامگاه مورد بازسازی قرار گرفت و مهارت زیادی در ساخت آن بکار برده شد.

نادر شاه نیز بعد از پیروزی در جنگ بر افغان‌ها اقداماتی برای تعمیر و بازسازی شاه چراغ شیراز انجام داد. او عهد کرده بود که بعد از جنگ حرم شاه چراغ را تعمیر کند و توسعه دهد و به عهد خود عمل کرد. در همین دوره افشار قندیل‌هایی نیز بر روی بنا نصب شد.

در زمان حکومت قاجار نیز تغییراتی بر روی بنا انجام شد. بدنه و کف تعمیر شدند و آینه‌کاری، ضریح‌سازی انجام و درب‌های حرم نیز نصب گردید. در سال 1344 موزه‌ای در آستان مقدس شکل گرفت که آثار و اشیای موجود در آن شامل نسخ خطی و اسناد و مدارک مربوط به آستان مقدس بودند. در این مجموعه فرهنگی بیش از 4 هزار سنگ تاریخی و فرهنگی وجود دارد که علاقمندان به بازدید از آنها می‌توانند با مراجعه به این قسمت از آنها بازدید کنند.

شاه چراغ حرم کیست؟

شاه چراغ مسجد یا آرامگاهی است که برادر امام رضا (ع) در آن دفن شده است. میر سید احمد موسی (فرزند موسی کاظم (ع)) برادر امام رضا (ع) برای دیدار برادرش راهی شهر مشهد شد که توسط مامورین مامون در راه سفر خود به شهادت رسید.

امام رضا (ع) از مدینه به خراسان برای انجام حکومت تحمیلی سفر کرد و ساکن این شهر شد. در آن زمان طوس و خراسان پایتخت حکومت بودند. خانواده امام نیز برای دیدن او به ایران سفر کرده و هر کدام سرنوشت متفاوتی در این مسیر پیدا می‌کنند. احمد بن موسی نیز برای دیدار برادر خود راهی شهر مشهد شد. مامورین دولتی که از این موضوع مطلع شدند، این خبر را به مامون اطلاع دادند. مامون دستور داد تا وی را در مسیر بکشند و اجازه ندهند او به خراسان برسد.

احمد بن موسی ابتدا بازگردانده شد و سپس از طریق راه شیراز راهی خراسان شد، اما قتلغ خان با 40 هزار سرباز در منطقه خان زنیان مستقر شد و از قافله خواست به مدینه بازگردند و مسیر خود را ادامه ندهد. احمد دلیل سفر خود را دیدار برادر خود بیان کرد و جنگی بیان قافلیه و سپاه درگرفت. در نتیجه این جنگ احمد بن موسی به شهادت رسید و در مکانی نامعلوم در شیراز دفن شد.

البته بهتر است بدانید که در کنار آرامگاه احمد بن موسی، آرامگاه برادر ایشان محمد بن موسی نیز در این مکان قرار دارد.

علت نامگذاری شاه چراغ

تا دوران عضد الدوله هیچ فردی از محل دفن احمد بن موسی هیچ اطلاعی نداشت. در گذشته در اطراف محل دفن احمد بن موسی خانه‌های زیادی وجود داشت. در نزدیکی شاه چراغ پیرزنی زندگی می‌کرد که یک شب نوری در بالای تپه خانه خود توجه او را به خود جلب می‌کند. او در چند شب جمعه این نور را مشاهده می‌کند که تا طلوع صبح ادامه دارد.

از آنجایی‌ که این نور هیچ شباهتی به نور چراغ نداشت، این موضوع کنجکاوی پیرزن را برانگیخت و موضوع را به اطلاع عضدالدوله رساند. تمامی مردم حرف‌های پیرزن را انکار می‌کردند تا اینکه خود عضدالدوله خوابی دید و حرف‌های پیرزن را باور کرد. البته خود عضدالدوله شب جمعه‌ای را در خانه پیرزن گذراند و متوجه شد که این نور، اصلا هیچ شباهتی به نور چراغ ندارد. او موضوع را پیگیری می‌کند و متوجه می‌شود که احمد بن موسی در این مکان دفن شده است.

البته بدانید که دو دلیل برای نام گذاری این مکان وجود دارد. یکی این است که زمانی که پیرزن موضوع را به عضدالدوله توضیح می‌دهد به او می‌گوید «شاه، چراغ را ببین! شاه، چراغ را ببین!» و دلیل دیگر این است که شاه شخصا موضوع را پیگیری می‌کند و برای قدردانی از این اقدام او این محل را شاه چراغ نامیده‌ است.

معماری و ساختمان حرم شاه چراغ

سبک معماری آذری در معماری زیبای این مکان دیده می‌شود. چرا که در دوران پس از اسلام این سبک معماری در ایران رایج بوده است. مخصوصا در زمان ایلخانیان که بناهای زیادی را مشاهده می‌کنیم که با این نوع سبک معماری ساخته شده‌اند. این آرامگاه از بناهای ساخته شده در قرن ششم هجری قمری بوده و در زمان حکومت اتابکان ساخت آن انجام شده است. بهتر است بدانید که به دستور مادر شاه ابو اسحاق دستور ساخت آن داده شده است.

یک ایوان در قسمت شرقی شاه چراغ قرار دارد که نشان می‌دهد این قسمت در دوران علاالدوله قاجار ساخته شده است. این ایوان 38.3 متر طول و 5.5 متر عرض دارد. در این ایوان 10 ستون مشاهده می‌کنیم که دوازده حجره در طرف آن قرار دارد و دهنی بزرگ در وسط آن واقع شده است. تمامی بدنه‌های آن گچ بری شده هستند.

در هر دو سمت درب طلایی حرم شاه چراغ راهروهایی وجود دارد. این راهروها به حرم و ایوان منتهی می‌شوند. حیاط شاه چراغ دو درب اصلی ورودی دارد که در دو سمت جنوب و شمال کاشی کاری شده هستند. در کنار این دو درب اصلی، دو درب فرعی نیز وجود دارد که یکی به بازار حاجی و دیگری به  مسجد جامع عتیق وارد می‌شود.

حرم، گنبد، رواق‌ها و شاه نشین دارای تزئینات آینه کاری هستند و گچ‌بری‌های بسیار زیبایی دارند. کتیبه‌های این مکان نیز بسیار هنرمندانه نوشته و قرار داده شده‌اند. یکی از زیبایی‌ها و مشخصه‌های بسیار خوب این مکان ساخت سقف چوبی ایوان و نوشتار اسماء متبرکه بر روی این سقف چوبی است.

یک حوض بزرگ در میان صحن وجود دارد که از جنس چینی بوده و گفته می‌شود که از معادن معروف شهر نی ریز است. در داخل این حوض فواره بزرگی قرار دارد و در اطراف آن درختکاری شده است. اتاق‌هایی در دور تا دور حیاط شاه چراغ شیراز وجود دارد که در قسمت پیشانی و جرزهای خود کاشی‌کاری شده‌اند. تمامی ستون‌های آهنی ایوان حرم پوششی از چوب‌های نفیس دارند و سقف آنها منبت کاری شده است.

روز بزرگداشت شاهچراغ

شورای فرهنگی استان فارس در سال 1386 یک روز را به نام بزرگداشت مقام شاهچراغ انتخاب کرد و تصمیم بر این گرفته شد تا در روز تولد وی این روز جشن گرفته شود. اما از آنجایی‌که که روز تولد ایشان دقیقا مشخص نیست، تصمیم گرفته شد که در دهه کرامت بین تولد امام رضا (ع) و حضرت معصومه (س) برای ایشان جشن گرفته شود.

پس از گشت و گذار و لذت بردن از بازدید شاهچراغ ، حتما به مسجد نصیر الملک هم سر بزنید. این مسجد در نزدیکی حرم شاهچراغ است.