حمام وکیل یکی از سرشناس‌ترین جاهای دیدنی شیراز است و کمتر گردشگری را می‌بینید که بازدید از این بنای تاریخی بی‌نظیر را در برنامه خود نگنجاند. ما هم شما را به بازدید از این حمام تاریخی دعوت می‌کنیم.
آشنایی با حمام وکیل شیراز
حمام وکیل شیراز مکانی برای ارتباط و شست و شوی بدن در گذشته بود. این حمام بسیار زیبا و باشکوه در دوران زندیه ساخته شد. کریم خان زند دستور ساخت این مکان را داد. مساحت حمام وکیل به اندازه 11 هزار مترمربع است و زیربنایی به اندازه 8660 متر دارد. به طور کل باید گفت که طول این بنا 120 متر و عرض آن 80 متر است. کریم خان دستور ساخت بناهای زیادی را در دوران حکومت خود در شیراز داد. حمام وکیل نیز یکی از این بناها است که در سال 1187 هجری قمری ساخته شد. چرخش روزگار و گذشت زمان بر بافت و ساختار این بنا تاثیرات زیادی گذاشته و باعث شده در بخش‌های از این مکان آسیب‌هایی دیده شود. اما خوشبختانه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور بیکار نمانده و تمامی آن آسیب‌ها را مرمت و بازسازی کرده است. به هر گوشه‌ای از حمام که بنگرید نقشی را مشاهده می‌کنید که نشان دهنده معماری باشکوه آن دوران است. این حمام مکانی برای شست و شو، دید و بازدید، مشت و مال، انجام مراسم‌هایی مانند حنابندان، حمام عافیت، حمام چله نوزاد، انتخاب همسر توسط مادر برای فرزند پسر، مراسم خواستگاری و... بوده است و چهره‌های زیادی به آن رفت‌وآمد کرده‌اند.
حمام وکیل شیراز کجاست؟
حمام وکیل شیراز در کنار سایر بناهای دوران زندیه ساخته شده است. این حمام در کنار مکان‌های مانند بازار وکیل و مسجد وکیل قرار دارد و محل تجمع افراد زیادی بوده است. باید بدانید که این حمام در غرب مسجد وکیل قرار دارد. اگر بخواهیم به طور دقیق بگوییم حمام وکیل در مرکز شهر شیراز یعنی در خیابان آیت الله طالقانی واقع شده و کمتر کسی است که به شیراز رفته باشد و از این مکان بازدید نکرده باشد.
مسیرهای دسترسی به حمام وکیل
این حمام باشکوه و تاریخی در مرکز شهر قرار دارد. در واقع باید گفت که مسیرهای دسترسی به آن کمی پرتردد و البته اصلی هستند. علاقمندان به بازدید از این مکان به راحتی می‌توانند به آن دسترسی پیدا کنند. در صورتی که بخواهید از خطوط مترو استفاده کنید، باید بدانید که خط متروی نزدیک حمام هنوز احداث نشده، اما می‌توانید از ایستگاه مترو به میدان نماز بروید. بعد از اینکه به میدان نماز رفتید، با استفاده از اتوبوس خود را به میدان شهرداری برسانید. در اینجا با کمی پیاده روی به حمام خواهید رسید و می‌توانید از آن بازدید کنید.
در صورتی که بخواهید از اتوبوس استفاده کنید، باز هم مسیر دسترسی آسان است، چرا که بیشتر اتوبوس‌ها به میدان شهرداری حرکت می‌کنند. تاکسی‌ها نیز در تمام شهر شیراز در کوتاه‌ترین زمان ممکن شما را به حمام وکیل می‌رسانند و بعد از بازدید از این حمام می‌توانید از سایر مکان‌های گردشگری که در اطراف آن قرار دارند نیز دیدن کنید. از هتل های نزدیک به این مکان تاریخی - تفریحی می توان به هتل زندیه شیراز ، هتل الیزه شیراز و هتل هما شیراز نام برد.
معماری و بخش‌های مختلف حمام وکیل شیراز
همانطور که گفته شد معماری و مهندسی حمام وکیل شیراز بسیار هنرمندانه و بسیار پیشرفته است. اجازه دهید همه چیز را از همان ابتدای ورود توضیح دهیم. هنگامی که وارد این بنا می‌شوید، یک راهرو و البته یک هشتی مشاهده خواهید کرد که شیبی ملایم دارد. از این راهرو می‌توانید به فضای رختکن حمام وارد شوید. به واسطه همین شیب دمای هوا به خوبی بین فضای داخلی و خارجی مبادله می‌شود. اما این شیب اجازه نمی‌دهد که سرمای محیط بیرونی به راحتی وارد حمام شود و گرمای محیط داخلی از آن خارج شود و انرژی به هدر برود. در سقف داخلی حمام وکیل شیراز از آهک بجای گچ بکار رفته است. این استفاده زیرکانه به این دلیل است که گچ در زمان برخورد با رطوبت کم کم خاصیت خود را از دست می‌دهد و از بین می‌رود. اما آهنگ با گذر زمان هیچ اتفاقی برای آن نمی‌افتد. البته بهتر است بدانید که در دوران زندیه از آهک برای نقوش گلدانی استفاده می‌کردند و این نقوش در سقف وجود دارد.
سربینه داخلی حمام نیز به صورت هشتی بوده است. در این بخش از حمام چندین سکو قرار دارد که تمامی افراد که در حمام استحمام می‌کردند می‌توانستند از آن برای تعویض لباس خود استفاده کنند. البته چهار حوض سنگی نیز برای حمام کردن نیز در این قسمت وجود داشته است. این نقوش که در حمام وکیل شیراز دیده می‌شود، در بسیاری از عمارت‌های دوران زندیه نیز وجود دارد که نشان دهنده فرهنگ و معماری غنی مردم آن زمان است. روشنایی محیط داخلی این حمام توسط جامخانه‌های موجود در سقف به ارمغان آورده می‌شود که محیط داخل را کاملا روشن می‌کنند. در داخل حمام ستون‌های بکار رفته است که از جنس سنگ گندمک گوگرد دار بوده و بسیار محکم و مقاوم هستند. این ستون‌های یکپارچه مقرنس کپی کم عمق و برجسته دارند. این تزئینات فقط به دوران زندیه بازنمی‌گردد، چرا که در دوران قاجار نیز بر تزئینات آهکی داخل حمام اضافه شده که بیانگر داستان‌های زیادی هستند. داستان‌های اساطیری و مذهبی مانند شیرین و فرهاد، بیژن و منیژه، آمدن حضرت یوسف به جمع زنان، معراج محمد و .. را می‌توان در این حمام مشاهده کرد. شاید برای شما این سوال ایجاد شود که چطور فضای داخلی این حمام گرم نگه داشته می‌شده است. باید بگوییم که در زیر سنگفرش‌های خزینه دالان‌هایی تعبیه شده که حمام را گرم نگه می‌داشتند. همچنین باید اشاره کرد که در قسمت جنوبی این حمام خزینه‌ای قرار داشته که آب در آن توسط دو دیگ بزرگ گرم می‌شده است.
حمام وکیل یکی از پیشرفته‌ترین و بهترین اصول معماری دوران را داشته و دارای بخش‌های مختلفی مانند شاه نشین بوده است. از شاه نشین‌ها فقط برای شاه استفاده می‌کردند و هیچ کس دیگری اجازه استحمام در این مکان‌ها را نداشته است. قسمت‌های دیگری مانند محوطه گرم خانه حمام، خزینه و دو منطقه حاکم نشین نیز در این مکان وجود دارد. به قسمت میانی هر حاکم نشین که نگاه کنید، حوضی را مشاهده خواهید کرد که از سنگ و مرمر ساخته شده است. در دوران پهلوی شاه نشینی که در سمت راست قرار داشت به یک حمام خصوصی یا همان نمره‌ی خصوصی تبدیل شد. در دوران گذشته این حمام دو قسمت بوده است که قسمتی از آن متعلق به سربیه حمام می‌شود که از آن به عنوان زورخانه استفاده می‌کردند. قسمتی نیز به نام برزخ یعنی هشتی وجود داشته که به گرم خانه مرتبط می‌شده است. این بخش دارای دیواری ضخیم و قطور بوده که در قسمت بالایی آن حوض آبی قرار گرفته است. این حوض تامین کننده آب حمام در آن دوران به شمار می‌رفته و کاربرد زیادی داشته است. اما این دیوار زمانی که سربیه به زورخانه تبدیل شد برداشته و درب ورودی حمام شد.
یکی از نکات جالبی که درباره این حمام باید بدانید این است که آب این حمام توسط چاهی که در ضلع غربی وجود داشت تامین می‌شود. دلیل ساخت گربه‌روها به دو دلیل است. دلیل اول این است که گرمای اضافی داخلی حمام به کف منتقل شود. دلیل دوم نیز این است که دوده‌های ناشی از سوخت گرم کننده آب حمام توسط آنها به بیرون هدایت شود. ابتدا این حمام تبدیل به رستوران، سفره‌خانه و موزه فرش‌های دستباف شد. اما این مکان‌ها آسیب‌های زیادی به حمام وکیل زد. این صدمات و آسیب‌ها مسئولین را به فکر انداخت تا در کار خود تجدید نظر کنند. در حال حاضر این حمام به موزه مردم شناسی تبدیل شده است که مردم با حضور در این مکان می‌توانند با سبک و سیاق زندگی گذشتگان، آداب و رسوم، نحوه پوشش، فرهنگ مردم و .. آشنا شوند. 30 مجسمه مومی در بخش شربینه حمام این موزه وجود دارد که حالت‌های مختلفی از شست و شو، مشت و مالش و مراسم حنا بندان و ... را نشان می‌دهند. این موزه در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و برای همیشه در خاطر مردم باقی خواهند ماند.
شهر شیراز آثار و گنجینه‌های تاریخی زیادی دارد که هر کدام از آنها زندگی گذشتگان را ترسیم می‌کنند. شما نیز در زمان جضور در این شهر با بازدید از این مکان‌ها می‌توانید چیزهای زیادی درباره گذشتگان این مرز و بوم بدانید.
