گنبد علویان همدان

گنبد، یکی از شاهکارهای معماری است، و به دلیل ظرافت در ساخت و تزئینات فوق‌العاده و بی‌نظیری که در آن انجام شده در طول تاریخ مورد توجه کارشناسان و محققان بوده است. متاسفانه قبلا روی بنا گنبدی وجود داشت که امروز اثری از آن نیست. البته اداره باستان‌شناسی تعمیرات و بازسازی‌های مختلفی روی آن انجام داده و پوشش چوبی و شیروانی در قسمت گنبد تعبیه کرده است. به طور کلی طراح یا طراحان گنبد علویان این اثر ارزشمند معماری و تاریخی را به صورت چهارضلعی با گوشه‌های لبه‌دار ستاره‌ای‌شکل طراحی کرده‌اند. عمده مصالح استفاده شده در ساخت گنبد علویان آجر است، و همانند بسیاری از مقبره‌هایی که به صورت چهارضلعی روی سکو ساخته شده از سطح زمین کمی بالاتر قرار گرفته است. گنبد علویان همدان یکی از جاذبه‌های زیبای این شهر تاریخی است که بازدید از آن را نباید فراموش کنید. این بنای تاریخی به دلیل معماری منحصربه‌فرد و کم‌نظیرش در بین دیگر جاذبه‌های گردشگری همدان از شهرت قابل توجهی برخوردار است. بنایی که 15 دی ماه 1310 شمسی به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

بیشتر بخوانید: جاهای دیدنی همدان | جاذبه ها و تفریحات همدان با عکس و آدرس

آدرس گنبد علویان همدان

همدان شهری است، کهن با تاریخی عظیم و جاذبه‌های گردشگری تاریخی و طبیعی که سفر و بازدید از آن را به شدت پیشنهاد می‌کنیم. یکی از بهترین مکان‌ها برای تماشای هنر معماران ایران در قرون گذشته، گنبد علویان همدان است. اثری ارزشمند که هنر گچبری استادان سازنده‌اش همواره مورد تحسین محققان، معماران، باستان‌شناسان و دوست‌داران تاریخ و فرهنگ ایران‌زمین است. گنبد علویان در شهر همدان، محله چهار باغ علویان و در نزدیکی میدان امامزاده عبدالله این شهر قرار دارد. درواقع موقعیت مکانی گنبد به گونه‌ای است که از شرق با خیابان اکباتان، از جنوب با خیابان باباطاهر و از شمال با خیابانی احاطه شده است که متصل کننده میدان عین‌القضات به میدان امامزاده عبدالله است.

ساعت بازدید گنبد علویان

اگر به همدان سفر کرده‌اید، و در برنامه سفر خود بازدید از گنبد علویان را قرار داده‌اید، بد نیست بدانید، ساعات بازدید از این اثر تاریخی از 8:30 صبح تا 19 عصر است. هزینه‌ای برای ورود به گنبد دریافت می‌شود که برای اتباع ایرانی 4 هزارتومان است. مدت زمانی که برای تماشای این عمارت با معماری فوق‌العاده و کم‌نظیر لازم است، بین 5 تا 15 دقیقه خواهد بود.

خاندان علویان همدان

طبق مستندات موجود از بنای گنبد علویان، کارشناسان معماری قدمت تاریخی گنبد علویان همدان را متعلق به اواخر حکومت سلجوقیان می‌دانند. درواقع در قرن ششم هجری قمری خاندان علویان این بنا را به عنوان مسجد احداث می‌کنند. اما در ادوار بعد بخشی در قسمت زیرزمین به مسجد افزوده شده و از آن به عنوان مقبره خاندان علویان استفاده می‌شود. بد نیست بدانید، خاندان علویان درواقع به فرزندان و نوادگان حضرت علی (ع) و شیعیان آن حضرت اطلاق می‌شود. در لغت علوی به حضرت علی (ع)، نسبت داده می‌شود، و در اصطلاح هم کاربردهای مختلفی دارد که در ادامه به معرفی آن‌ها می‌پردازیم:

• فرزندان حضرت علی و حضرت فاطمه (س)، یا کسانی که از نسل ایشان باشند. که معمولا به آن‌ها سادات گفته می‌شود.
• افرادی که از پیروان حضرت علی (ع)، بوده و به آن‌ها شیعیان آن حضرت می‌گویند.

پلان گنبد علویان همدان

زمانی‌ که می‌خواهید، وارد سرداب که درواقع مقبره خاندان علویان است شوید، با 9 پله سنگی روبه‌رو خواهید شد. البته سازمان میراث فرهنگی کشور برای محافظت بهتر از بنا دورتادور آن را حصار کشیده‌ است. همانطور که قبلا هم اشاره کردیم، اهمیت گنبد علویان همدان از لحاظ معماری، به دلیل تزئینات زیبا و خارق‌العاده‌ای است، روی آن انجام شده است. مهم‌ترین آن‌ها گچبری و آجرکاری اساتید هنرمند ایرانی است که متعلق به دوران 6 و 7 هجری قمری است. اگر با نگاهی کارشناسانه به گنبد علویان بنگریم، به شباهت آن با «گنبد سرخ مراغه»، از آثار برجای مانده سده 6 هجری پی می‌بریم. تزئینات زیبای گنبد هم تشابه نسبی با «گنبد حیدریه قزوین»، که متعلق به اوایل قرن 6 هجری است، دارد. از این رو باستان‌شناسان و کارشناسان معماری این بنای زیبای تاریخی را متعلق به دوران 6 تا 7 هجری می‌دانند.

قسمت ورودی ساختمان هم به صورت یک طاق جناغی بلند که عرض آن بیش از 6 متر و ارتفاعش بالاتر از 40 متر است، چشم هر بیننده‌ای را در بدو ورود به خود خیره می‌کند. در قسمت بالای ورودی و درست داخل کادر مستطیلی آن هنر دست گچبران ماهر آن دوران را مشاهده می‌کنیم. گچبری‌های برجسته به شکل لانه زنبور با گل و بوته‌هایی که در یکدیگر پیچیده شده است. این نوع گچبری واقعا در نوع خود بی‌نظیر و فوق‌العاده است و بازدیدکنندگان را به تماشای بیش از یک بار وا‌می‌دارد. اگر به قسمت بیرون کادر مستطیل یا همان حاشیه‌های کادر نگاه کنید، کتیبه‌ای که باز هم به هنر گچبری تزئین شده است، خودنمایی می‌کند. این کتیبه را با آیاتی از قرآن و به خط کوفی تزئین کرده‌اند. 
و اما در قسمت پیشانی طاق‌نما هم باز شاهد گچ‌بری‌های مثلثی‌ و ستاره‌ای شکل خواهید بود. تزئیناتی که نمی‌توان نظیر آن را در جای دیگر یافت.

دو سطح مستطیلی که ارتفاعشان با ارتفاع کل بنا یکسان است، درست در فاصله بین طاق‌نما و برج‌های اطراف قرار دارد. این دو سطح با عرض 80 سانتی‌متر مملو از تزئینات گچبری زیبا و خیره‌کننده است.  البته علاوه بر تزئینات گچبری که در این قسمت مشاهده می‌شود، دو سطح نیم‌دایره‌ای هم که آن‌ها را با آجرهای راسته و خفته تزئین کرده‌اند، خواهید دید. تزئیناتی که واقعا نما و جلوه شگفت‌انگیزی به بنا بخشیده است. در قسمت‌های شرقی و غربی ساختمان دو طاق‌نما به بلندای نزدیک به 6 متر و عرض 4 متر وجود دارد. این طاقنماها هر کدام مزین به تزئینات آجری‌ برجسته با طرح‌های تودرتو و لوزی‌شکل است. و اما در قسمت بالای طاقنماها و همچنین در بخش‌های انتهایی برج‌ها قسمت‌هایی از کتیبه‌ آجری و برجسته برجای مانده است. روی این کتیبه آیاتی از ابتدای سوره دهر با خط کوفی حکاکی شده است. وقتی وارد شبستان ورودی گنبد علویان همدان می‌شوید، ارتفاع بیش از 2 متر آن با زمین‌های پیرامون شبستان و همچنین‌ دیوارهای خارجی آن توجه‌تان را جلب خواهد کرد. البته برای ورود و خروج از شبستان 7 پله تعبیه شده است. وجه تسمیه این بنا به گنبد علویان، به دو دلیل است.

1. دلیل نخست این‌که در ابتدا روی بنا گنبد قرار داشته که متاسفانه به مرور زمان فرو ریخته و از بین رفته است.
2. دلیل دوم هم دفن اجساد دو تن از خاندان علویان در این بنای تاریخی است.

بنای گنبد علویان همدان

سازندگان گنبد علویان بنای آن را به صورت مکعبی چهار ضلعی در ابعاد 12/8 در 12/5 متر و ارتفاع 11/5 متر ساخته‌اند. همچنین برای این بنا 4 جرز به شکل ستون با ارتفاعی بالغ بر 9/5 متر که قطر هر کدام تقریبا برابر با 2 متر است، درنظر گرفته‌اند. زمانی‌ که به این قسمت از گنبد نگاه می‌کنید، به نظر می‌رسد 4 برج در 4 گوشه‌ ساختمان بنا را احاطه کرده است. هر کدام از برج‌ها 5 طاق‌نما با ارتفاع 8 متر، عرض 1 متر و عمق 50 سانتی‌متر دارد. جالب است بدانید، طاق‌نماها به صورت فرو رفته مثلثی ساخته شده و اگر به مقطع نگاه کنید، درواقع جرزها همانند نیمی از یک ستاره هشت‌پر مشاهده می‌شود.  طاقنمایی جناغی که بلندای آن به 10 متر و عرض آن 5 متر و 50 سانتی‌متر است، در بخش شمالی ساختمان گنبد علویان به چشم می‌خورد. داخل طاقنما می‌توان قابی به شکل مستطیل دید که ارتفاعش برابر با 60 متر و 50 سانتی‌متر و عرض 90 متر و 30 سانتی‌متر است. این قاب به صورت برجسته ساخته شده است.

اگر به گوشه‌های ساختمان نگاه کنید، در هر کدام از آن‌ها دو طاقچه بلند خواهید دید. در ضلع غربی و شرقی هم دو طاق‌نما وجود دارد که هر کدام با طرح‌های زیبا و هنرمندانه گچبری تزئین شده است. در ضلع جنوبی بنا محراب قرار دارد. محرابی که تزئینات گچبری آن شگفت‌انگیز و تحسین‌برانگیز است و بر زیبایی و شهرت معماری گنبد بیش از پیش افزوده است. در این قسمت تعداد کمی نورگیر آن هم روی به صورت مرتفع و همجوار با سقف وجود دارد تا روشنایی داخل بنا را تامین کند. دو راه‌پله در گنبد علویان همدان وجود دارد. راه‌پله‌های کم‌عرضی که در داخل برج شمال شرقی قرار دارد و ارتباط با سقف گنبد را فراهم می‌کند. راه‌پله‌ دیگر هم به‌گونه‌ای نامتعارف داخل محراب ساخته شده تا بتوان به سرداب ساختمان دسترسی داشت. همانطور که قبلا هم عنوان کردیم، در زیرزمین سردابی ساخته شده و دو تن از بزرگان خاندان علویان در آن به خاک سپرده شده‌اند. در این سرداب، 6 حجره با طاق‌نماهای جناغی به چشم می‌خورد. قبور هم به شکل مکعب‌مستطیل با آجرهایی لعاب‌دار فیروزه‌ای شکل درست در قسمت مرکزی قرار گرفته است.

اگر قصد سفر به همدان را دارید می توانید هتل های همدان را از ارزان ترین هتل ها تا هتل های 4 ستاره همدان را با بیشترین تخفیف از رهی نو رزرو کنید.