مجموعه گنجعلی‌خان

اطلاعات سفر مجموعه گنجعلی خان کرمان

از آثار مهم تاریخی شهر کرمان که قدمت آن به اوایل قرن 11 هجری قمری و دوران حکومت صفویان بازمی‌گردد میتوان به مجموعه گنجعلی خان کرمان اشاره کرد. اگر می‌خواهید با این میراث بزرگ و ارزشمند تاریخ کشور آشنا شوید، تا انتهای مقاله همراه ما باشید.
 

مجموعه گنجعلی خان کجاست؟

همان‌گونه که گفتیم، این مجموعه در کرمان از آثار قدیمی تاریخ کشور و متعلق به دوران حکومت صفویان است. برای تماشای این مجموعه تاریخی، کافی است به مرکز قدیمی شهر کرمان بروید. همچنین می‌توانید از بازار بزرگ کرمان که در مجاورت این مجموعه قرار دارد، دیدن کنید. «استاد سلطان محمد معمار یزدی»، از معماران به‌نام و زبردست دوران صفویان مسئولیت طراحی و ساخت این مجموعه عظیم را برعهده داشته است و چون دستور ساخت آن را حاکم وقت، «گنجعلی خان»، صادر کرده، از این رو به مجموعه گنجعلی خان، شهرت یافت. جالب است بدانید سلطان محمد معمار، برای ساخت این مجموعه، از سبک معماری اصفهانی استفاده کرده است. مساحت این اثر تاریخی برابر با 11000 هزار متر مربع و متشکل از چندین بنا از جمله میدان، حمام، کاروانسرا، مدرسه و... است.

ساعت کار مجموعه گنجعلی خان کرمان

در نیمه اول سال از 9 صبح تا 13:30 ظهر و از 15 تا 19:30 عصر و در نیمه دوم سال از 9 صبح تا 13:30 صبح و از 15 تا 18 عصر باز است. همان‌طور که اشاره کردیم گنجعلی خان در مرکز بافت قدیمی شهر کرمان قرار دارد. برای بازدید از این مجموعه به آدرس کرمان، خیابان شریعتی، خیابان قدس، میدان توحید، ابتدای بازار سر بزنید.

در صورتی به کرمان سفر کرده و به دنبال هتل‌های نزدیک این مجموعه هستید، می‌توانید در هتل پارس کرمان اقامتی به یادماندنی و رضایت‌بخش را تجربه کنید. فاصله این هتل تا مجموعه گنجعلی خان ، 6/5 کیلومتر است و حدودا 18 دقیقه زمان نیاز است تا به مقصد برسید.

معماری مجموعه گنجعلی خان کرمان

همان‌طور که پیش‌تر هم به آن اشاره کردیم، این مجموعه در کرمان به دست معمار چیره‌دست استاد سلطان محمد معمار و به سبک شیوه اصفهانی ساخته شده است. درواقع شیوه اصفهانی به آخرین نوع سبک معماری سنتی ایرانی گفته می‌شود و همانطور که از نامش پیداست، این شیوه از شهر اصفهان آغاز می‌شود و به دلیل نوع خاصی که پلان گنجعلی خان کرمان دارد، توجه دیگر معماران و حاکمان وقت را به خود جلب می‌کند. شیوه اصفهانی مدت زمان کمی قبل از به حکومت رسیدن صفویان درست در اواخر پادشاهی افشاریان شروع و دوره نخست آن در زمان قاجاریه به پایان می‌رسد. از ویژگی‌های شیوه اصفهانی می‌توان به:

• ساده شدن طرح‌ها در ساختمان‌ها اشاره کرد. در این شیوه، در اکثر ساختمان‌ها فضاهای چهارپهلو (مربعی شکل) و مستطیل مشاهده می‌شود. 
• همچنین در شیوه اصفهانی هندسه ساده و شکل‌ها و خط‌های شکسته به مراتب بیشتر از طرح‌های پیچیده مورد استفاده قرار می‌گرفت.
• به وضوح می‌توان سادگی را در طرح‌ ساختمان‌های شیوه اصفهانی مشاهده کرد.
• پیمون‌بندی، اندام‌ها و اندازه‌های یکسان در طراحی ساختمان مورد استفاده قرار گرفت.
• پیش‌آمدگی و پس‌رفتگی در ته رنگ ساختمان‌ها کاهش یافت و در عوض گوشه‌های پَخ در ساخت بناها رواج بیشتری پیدا کرد.
   

مهمترین آثار تاریخی مجموعه گنجعلی خان کرمان

میدان گنجعلی خان کرمان

در مرکز قدیمی شهر کرمان، در حاشیه بازار بزرگ شهر، میدان مجموعه گنجعلی خان به‌ چشم می‌خورد. درواقع بازار در 3 ضلع میدان قرار دارد و ضلع دیگر آن سرای مسجد گنجعلی خان جای گرفته است. معماری زیبای میدان، با همان نگاه اول تماشاگران را مجذوب خود می‌کند. طاق‌نماهای آجری، فضای سبز، حوض آب و کاشی‌کاری‌های بی‌نظیر دوران صفویه، از ویژگی‌های معماری است که در این میدان قدیمی، مشاهده می‌شود. جالب است بدانید از جمله میدان‌های موجود در ایران که هیچ اتوموبیلی در آن تردد نمی‌کند، همین میدان گنجعلی خان کرمان است و به‌واقع می‌توان تعریف درست میدان را در مورد این اثر ارزشمند تاریخی به‌کار برد. در مجموعه گنجعلی خان کرمان در گرداگرد این میدان هم می‌توانید مانند دیگر میدان‌های تاریخی همچون امیرچخماق یزد و نقش جهان اصفهان، بعضی از عناصر شهری را مشاهده کنید.

آب انبار گنجعلی خان کرمان

در سال 1029 هجری قمری و به فرمان علیمردان پسر گنجعلی خان ساخته شد. معمار این اثر تاریخی استاد عبدالله است که آن را در حد میانی بازار غربی و درست در ضلع مقابل کاروانسرا بنا کرده است. تزئیناتی که روی سردر آب ‌انبار مجموعه گنعجلی‌ خان کرمان انجام شده، زیبایی خاص و چشم‌گیری به آن بخشیده است. برای رسیدن به پا آب، باید دهلیز طولانی و راه‌پله‌های آب‌‌انبار را طی کرد و به مخزن آب رسید. جالب است بدانید در زمان پویایی این اثر تاریخی، آب‌انبار گنجعلی خان یکی از معتبرترین آب‌انباهارهای دوران خود محسوب می‌شد.

ضرابخانه گنجعلی خان

در ضلع شمالی میدان گنجعلی خان می‌توانید ضرابخانه را که یکی دیگر از جاهای دیدنی کرمان است را ببینید. سردر ساختمان ضرابخانه ساده و به وسیله هنر آجرکاری گچی تزئین شده است. گچ‌بری به شکل آجر کاذب تزئینی است که در قسمت داخل بنا از آن استفاده شده است. عمارت ضرابخانه، دارای گنبدی بلند است که روی آن کلاه فرنگی قرار گرفته و از این طریق، بخش قابل توجهی از نور داخل بنا تامین می‌شود. حوض مربع شکلی، دقیقا زیر نورگیر و در کف عمارت وجود دارد و زیبایی خاصی به این مکان بخشیده است. جالب است بدانید، تعدادی سکه مسی و قطعات فلزی که متعلق به ضرب سکه بوده، در زمان تعمیر و بازسازی ضرابخانه کشف شده است و این نشان از صحت این مکان به عنوان ضرابخانه دارد. در سال 1370 هجری شمسی و مقارن با بزرگداشت خواجوی کرمانی، ضرابخانه گنجعلی خان کرمان به موزه سکه تبدیل شد.
 

مسجد گنجعلی خان کرمان

احتمالا نمازخانه کاروانسرای بزرگ این مجموعه یا مدرسه کناری آن بوده است، در ضلع شمال شرقی میدان گنجعلی خان قرار دارد. مساحت مسجد بسیار کم و بنای ساختمان آن کوچک است. در مجموعه گنجعلی خان مسجد تنها یک شبستان و یک ایوان ورودی دارد. سازندگان مسجد، نمای ایوان آن را بسیار ساده ساخته‌اند و آن را با طرح‌هایی هندسی که روی گچ کشیده شده است، تزئین کرده‌اند. کف ایوان از سنگ ساخته شده و در قسمت بالای درب چوبی ایوان یک کتیبه سنگی نصب شده است. وقتی ورودی ایوان را طی کردید، به راهرویی باریک و پس از آن به فضای گنبددار شبستان می‌‌رسید. گنبد دارای 12 نورگیر است و محراب مسجد گنجعلی خان در کرمان با لوحی از جنس مرمر که منقوش به تصویر گلدان است، هنگام ورود توجه همگان را به خود جلب می‌کند. در شبستان مسجد تزئینات زیبایی مانند نقاشی، گچبری، مقرنس‌کاری و کاربندی مشاهده می‌کنید. البته مسجد در سال‌های اخیر مورد تعمیر و بازسازی قرار گرفته است و دیگر در آن نماز برپا نمی‌شود. ولی  گردشگران می‌توانند در ساعات تعیین شده از آن بازدید کنند.

مدرسه و کاروانسرا گنجعلی خان

یکی دیگر از بناهای مجموعه گنجعلی خان کرمان است که در ضلع شرقی این میدان قرار دارد. گفته می‌شود در گذشته این قسمت از مجموعه مدرسه‌ای پررونق بوده است که با گذشت زمان و تغییراتی که در آن صورت می‌گیرد، به کاروانسرا تبدیل می‌شود. البته در حال حاضر این مکان تاریخی به دانشکده هنر وابسته به دانشکده باهنر شهر کرمان تغییر کاربری داده است. با توجه به کاشی‌های کتیبه‌ای که در قسمت سردر کاروانسرا نصب شده است، مشخص می‌شود این بنا در تاریخ 1007 هجری قمری و به معماری محمد سلطانی یزدی، ساخته شده است.

بازار گنجعلی خان کرمان

این بازار، یکی از آثار تاریخی است که می‌توانید آن را قسمت جنوبی میدان گنجعلیخان در تهران مشاهده کنید. جالب است بدانید بالغ بر 16 طاق‌نما این بازار را به میدان این مجموعه متصل می‌کند. در بخش انتهایی بازار می‌‌توانید به تماشای بازار زرگری بروید که به قیصریه هم شهرت دارد. سبک معماری استفاده شده در ساخت بازار گنجعلی خان شهر کرمان بسیار زیبا، جذاب و بازتابی از معماری دوره صفویه است. دو طرف بازار به دو دروازه ورودی و خروجی شهر که دروازه‌های ارگ و مسجد وکیل نامیده می‌شود، پیوند می‌خورد. طول بازار 3 کیلومتر است و تمامی کاروانسراها، تیمچه‌ها و سراهایی که در آن قرار دارد، همگی در دو راستای عمود بر هم، ساخته شده است.  حمام زیبا و تاریخی مسجد گنجعلی خان و 18 باب مغازه هم در سمت راست بازار قرار دارد. همچنین می‌توانید دست‌فروشانی که مشغول به کار هستند را در سمت چپ بازار و درست در زیر طاق‌نماهای زیبای آن، ببینید.
 

قدمت مجموعه گنجعلی خان

گنجعلی خان، یکی از سرشناس‌ترین حکام شهر کرمان بود که در دوران سلطنت صفویان بر این شهر حکومت می‌کرد. وی از سال‌های 1005 تا 1034 هجری قمری، فرمانروای کرمان بود و در این مدت آثار و بناهای بسیاری از خود به یادگار گذاشت. او همیشه در آبادانی کرمان می‌کوشید و خدمات ارزشمند بسیاری انجام داد. از معروف‌ترین بناهایی که به دستور گنجعلی خان ساخته و امروزه به عنوان میراث ارزشمند کشور برجای‌مانده است این مجموعه در شهر کرمان است. این مجموعه متشکل از بخش‌های مختلفی مثل مسجد، آب‌انبار، حمام، مدرسه، کاروانسرا و میدان است که همگی در دوران حکومت شاه‌ عباس ساخته شده است. زمان ساخت این پروژه حدود 16 سال طول کشید که معمار استاد سلطان محمد معمار یزدی، تمامی مجموعه را با استفاده از شیوه معماری اصفهانی ساخته است. قدمت، ویژگی‌های معماری، اهمیت بنا و تاریخ این مجموعه باعث شده است، در تاریخ 29 آذرماه سال 1316 به عنوان آثار ملی ایران و به شماره 297 به ثبت برسد.