در ۷۶ کیلومتری شهر سقز، در میان یک رشته کوه آهکی یکی از شاهکارهای معماری صخره‌ای قرار دارد که از حدود ۷۰۰۰ سال پیش، در دوره‌های مختلف، محل زندگی انسان بوده است. آثاری از وجود پناهگاه‌ها، دخمه‌ها و حفره‌ها نیز در کنار غار، سکونتگاه بودن آن را تأیید می‌کنند و ساختار متفاوت آن، بسیاری را به این مکان می‌کشاند تا با پیمودن ۲۲۰ پله خودشان را به درون غار برسانند. این غار بزرگ‌ترین غار دست‌کن و طولانی‌ترین غار تاریخی ایران می‌باشد که دو بخش طبیعی و دست‌کن را در خود جای داده و به صورت آپارتمانی ۴ طبقه برای سکونت انسان ساخته شده است. شاید تصورش برایتان مشکل باشد اما حدود ۶۵ تا ۲۵۱ میلیون سال قبل یعنی همزمان با دوره مزوزوییک، این غار خودش را در زیر آب پنهان کرده بود و در اواخر همین دوره در اثر بروز خشکسالی، از میان آب سربرآورده است. هنوز هم آب در جای جای غار جریان دارد و برای گشت‌وگذار در برخی قسمت‌های آن باید از قایق‌های کوچکی بهره برد.
