آتشگاه اصفهان
آتشگاه اصفهان، یکی از جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی بی‌نظیر است که در هشت کیلومتری غربِ شهر اصفهان واقع شده است. در نگاه نخست، اکثریت مردم گمان می‌کنند که این مکان یک قصر (از نوعِ فصلی) برای پادشاهان در طی دوره‌های مختلف بوده است. با اینکه کاوش‌های انجام شده نشانگر این است که از این بنا در دوره‌های مختلف استفاده‌های گوناگونی می‌شده است، اما کاربرد اصلی آن برای عبادت و انجام مراسمات مذهبی بوده است.
بازدید از آتشگاه اصفهان به عنوان جاذبه‌ای شگفت‌انگیز برای هر ایرانی واجب است. شما می‌توانید طی یک کوهنوردی نسبتا طولانی به این بنا برسید. سپس از فراز کوه، از دل قلعه‌ای که برای محافظت از آتش مقدس در نظر گرفته شده است، به تماشای شهر اصفهان بنشینید.
در ادامه این مطلب به بررسی و معرفی آتشگاه اصفهان به‌عنوان یک بنای بی‌نظیر فرهنگی و تاریخی پرداخته‌ایم. این ساختمان باستانی که سرگذشتی غنی و جذاب دارد، علاوه‌بر جذب گردشگران، دروازه‌ای به تاریخ و ارزش‌های فرهنگی ایران است.
معرفی آتشگاه اصفهان
آتشگاه اصفهان یکی از آثار تاریخی مهم این شهر است که به دلیل معماری منحصربفردش مورد توجه گردشگران و علاقمندان به فرهنگ و هنر قرار دارد. تاریخ ساخت آتشگاه اصفهان به دوران ساسانیان برمی‌گردد. گفته می‌شود این آتشکده در دوران پادشاهی قباد ساسانی ساخته شده است. کمتر بنایی را می‌توان یافت که از دوران باستان در ایران و به خصوص در اصفهان، این چنین استوار باقی مانده باشد. این اثر ارزشمند در دهه 30 هجری خورشیدی به ثبت ملی رسید.
به جز آتشگاه اصفهان، تقریبا 6 آتشکده بزرگ دیگر نیز در ایران وجود دارند که در زمان ساسانیان ساخته شده‌اند. این بنا که روی کوهِ آتشگاه قرار گرفته، زمانی محل نیایش و عبادت زرتشتیان بوده است. معماری این ساختمان به‌گونه‌ای طراحی شده است که به‌وضوح زیبایی و نحوه‌ی درهم آمیختنِ آتش و نور را به تصویر می‌کشد. از زمان احداث این بنا تاکنون، آتشگاه اصفهان به یک نماد هنری و تاریخی از فرهنگ ایران در دوره ساسانیان تبدیل شده و بسیاری از گردشگران و هنردوستان را جذب خود کرده است.
آتشگاه اصفهان کجا است؟
اگر از بلندای کوه آتشگاه اصفهان و در نزدیکی قلعه‌ای که از آن به جا مانده است به شهر اصفهان نگاه کنید، چشم‌اندازی بی نظیری خواهید دید. شما می‌توانید به بسیاری از زمین‌های زراعی و باغ‌های اطراف این کوه دید ِکامل داشته باشید. آتشگاه اصفهان در جنوب خمینی شهر واقع شده است. این بنا حدود دو کیلومتر با منارجنبان اصفهان فاصله دارد. شما می‌توانید از طریق بخش شمالی بزرگراه اصفهان به سمت نجف آباد به این بنا دسترسی داشته باشید. البته باید کمی کوهنوردی کنید تا بتوانید به آتشگاه دسترسی پیدا کنید.
قدمت آتشگاه اصفهان
اینکه دقیقا آتشگاه اصفهان چه زمانی ساخته شده است، مشخص نیست! البته معماری و مواد اولیه به‌کار رفته در ساخت این آتشکده، بسیاری از صاحب نظران را به این نتیجه رسانده است که این بنا به سبک معماری بین‌النهرین ساخته شده است. در بنای آتشگاه اصفهان، خشت و مقداری هم چوب به‌کار رفته است.
پروفسور گالدیری یک باستان شناسان ِایتالیایی شناخته شده، بعد از بررسی‌هایی که به کمکِ اعضای گروهش روی این بنا انجام داده است اظهار نموده که: «این بنا حداقل 1400 سال پیش از میلاد مسیح ساخته شده است.» این یافته نشان می‌دهد که در هزاره سوم قبل از میلاد مسیح، گروهی از افراد و برخی اقوام ِخاص در این شهر زندگی می‌کرده‌اند. اعضای گروه پروفسور گالدیری معتقدند که یک بنا یا آتشکده مشابه آتشگاه در بین‌النهرین هم وجود داشته است که ممکن است به دلایلی مثل جنگ ازبین رفته باشد. این بنا بعد از آذرفرنبغ، آذر گشسب و آذر برزین (که همگی از جمله مهم‌ترین و ارزشمندترین آتشکده‌های عهد ساسانی به حساب می‌آیند)، یکی از آتشکده‌های شناخته شده و حائز اهمیت در ایران است.
آیا آتشگاه اصفهان به عنوان قصری برای اقامتگاه پادشاهان ساخته شده است؟
روی بنای آتشکده اصفهان تعدادی کنده کاری دیده می‌شود. بسیاری از کارشناسان و باستان‌شناسان معتقد هستند که این بنا به جز دوره ساسانی، در دوره‌های بعدی به‌خصوص بعد از ورود اسلام به ایران کاربردهای دیگری نیز داشته است. از بنای آتشگاه اصفهان فقط یک قلعه که چشمگیر‌ترین بنا در این اثر تاریخی به شمار می‌آید (به صورتِ نسبتا سالم) باقی مانده است. این قلعه هشت ضلع دارد؛ با ورود به آن می‌توانید به هشت جهتِ مختلف دید داشته باشید. البته به گفته باستان شناسان این قلعه مجزا از آتشکده نیست زیرا سرسرا یا آب انبار ندارد.
کاربرد این مکان به‌عنوان یک محل برای عبادت و انجام مراسم مذهبی امری ثابت شده است. به گفته باستان‌شناسان هیچ بنایی حتی قبل از ورود اسلام به ایران با این میزان استحکام در کشور ساخته نشده است. این آتشکده آب انبار یا تالار ندارد، بنابراین احتمالِ اینکه زمانی به‌عنوان قصری فصلی برای استراحت و وقت گذراندن پادشاهان مورد استفاده قرار می‌گرفته است، کنار گذاشته می‌شود. در دین زرتشتی آتش نمادی مقدس در نظر گرفته می‌شده است و این آتشگاه برای روشن نگه داشتنِ شعله مقدس در بلندای شهر ساخته شده است.
• نکته: ایرانیان باستان برای آتش، مانند سایر اصول چهارگانه‌ی مقدس احترام زیادی قائل بوده‌اند. اغلب آن‌ها قبل از حمله اعراب به ایران و مسلمان شدن، زرتشتی بوده‌اند.
حقایقی جالبی در مورد قدمت آتشگاه اصفهان
برخی حقایق جالب و شگفت‌انگیز در مورد آتشگاه اصفهان و کوه آتشگاه وجود دارد که دانستن آن‌ها را برای شما جالب می‌کند.
گفته می‌شود این مکان محل دفن طهمورث پیامبر است. این پیامبر در سده ششم قبل از تولد مسیح زندگی می‌کرده است.
این مکان دارای یک تونل مخفی است. این تونل مخفی می‌تواند شما را به خیابان کُهندژ اصفهان برساند!
گفته می‌شود آتشگاه اصفهان محلی مناسب و امن بوده است. درست زمانی که اسکندر مقدونی به ایران حمله کرده است، گنجینه‌های کشور را در این مکان نگهداری می‌کرده‌اند تا از آسیب در امان بمانند.
بسیاری از مورخان و نویسندگان به این مکان در آثار خود اشاره کرده‌اند. به‌عنوان مثال حمزه اصفهانی، ابن خرداد و صادق هدایت نامِ این مکان را در کتاب‌هایشان آورده‌اند. ابن خرداد در کتاب «المسالک و الممالک» خود در مورد این مکان نوشته است که: «در روستای ماربین قلعه‌ای وجود دارد که آتشکده‌ای در آن قرار گرفته است.» همین جمله نشان می‌دهد که این مکان دارای آتشکده مقدس بوده است. در مثالی دیگر می‌توان به حمزه اصفهانی اشاره کرد. او در کتاب «ملوک الارض و الانبیا» نوشته است که: «کی‌اردشیر سه آتشکده در اصفهان بنا کرده است. یکی از آن‌ها در کنار قلعه ماربین (یا مهربین) قرار دارد که «آتشکده شهر اردشیر» نام گرفته است. دومی آتشکده «زروان اردشیر» است که در روستای خار (برخوار فعلی) قرار دارد. سومین آتشکده نیر «مهر اردشیر» نام دارد که در روستای اردستان قرار گرفته است.» صادق هدایت نیز در کتاب «اصفهان نصف جهان» به این آتشکده اشاره کرده است.
این بنا به کرات در دوره‌های مختلف بازسازی شده است. به‌عنوان مثال در دوره پهلوی این سازه احیا شده است. اگر به تماشای بنا بنشینید متوجه می‌شوید که در چهار جهت تپه دارای اتاق‌های مختلف است. در حال حاضر فقط بخش شمالی و شرقی آن سالم مانده‌اند؛ این بخش‌ها طی دوره پهلوی احیا شده‌اند. شما می‌توانید در بخش‌هایی که مورد بازسازی قرار گرفته‌اند (خشت‌های بخش شمالی بنا) عدد 52 را مشاهده کنید.
معماری آتشگاه اصفهان
حالا که به باستانی بودن آتشگاه اصفهان طبق نظر باستان‌شناسان و کارشناسان پی بردیم، بهتر می‌توانیم معماری و ساختار آن را کاوش کنیم. معماری آتشگاه اصفهان دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی است که این آتشکده را از دیگر آتشکده‌های موجود در کشور متمایز می‌کند. طول هر گوشه از این آتشکده، 107 متر در نظر گرفته شده است؛ این ویژگی آن را به یک قلعه یا دژ شبیه می‌کند که کمتر کسی به راحتی می‌تواند وارد آن شود.
براساس کاوش‌ها و تحقیقاتی که در این بنا انجام شده است، باستان‌شناسان متوجه شدند که این ساختمان قبلا 5 طبقه داشته است. در حال حاضر و پس از گذر سالیان تنها 2 طبقه از آن دیده می‌شود. جالب است بدانید که حتی برای این ساختمان ستون‌های بسیار طویل در نظر گرفته شده است. این ستون‌ها تا اتاقک بالای کوه و سایر اتاق‌های این بنا امتداد داشته‌اند. وجود این ستون‌ها و این معماری روی بلندی کوه و با در نظر گرفتنِ مشقت‌هایی که برای ساخت این بنا در چنین فضایی وجود داشته است، بسیار شگفت انگیز است.
ویژگی‌های شاخص و جالب در معماری این بنای تاریخی
آتشگاه اصفهان برخی ویژگی‌های شاخص دارد که آن‌را از هر اثر تاریخی مشابه دیگری متمایز می‌کند.
ساخت راه پله برای رسیدن به بنا
فکر اینکه گذشتگانِ ما به بسیاری از جوانب ساخت یک بنا فکر کرده و براساس شرایط به دنبال جستجوی راه حل بوده‌اند، بازدید از بسیاری آثار تاریخی همچون آتشگاه را جذاب‌تر می‌کند. یکی از این جوانب، طراحی و ساخت مسیر پیاده‌روی از دل کوه برای رسیدن به آتشگاه است. یک مسیر پیاده روی جهت بالا رفتن از این کوه در دوران باستان تعبیه شده است. متاسفانه به‌دلیل عدم رسیدگی کافی، در حال حاضر چیزی از پله‌های این مسیر باقی نمانده است. شما موقع بالا رفتن از این پله‌ها نمی‌توانید به راحتی حرکت کنید.
احتمالِ گنبدی بودن بنا
پایه‌های به‌جای مانده روی دیواره‌های این مکان نشانی از دوار بودنِ آن دارند. به بیان دیگر به احتمال زیاد این بنا به صورت گنبدی طراحی شده و ارتفاع بسیار زیادی داشته است.
استفاده از خشت و ساقه نی برای استحکام بنا
همانطور که اشاره کردیم این آتشکده از جنس خشت خام ساخته شده است. ملات آن را خاک رس، ساقه‌های نی و البته آهک تشکیل داده‌اند. برای محکم شدن و دوام ِهرچه بیشتر این بنا از ساقه‌های نی کمک گرفته شده است.
قلعه‌ای اختصاصی برای محافظت از آتش مقدس
قلعه یا اتاقک گِردی که در ابتدای مطلب از آن سخن گفتیم در بلندترین نقطه کوه قرار گرفته است که هشت گوشه دارد. این اتاقک نیز خشتی بوده و دارای هشت پنجره است. شما می‌توانید از هر هشت پنجره به نمایی متفاوت از شهر اصفهان نگاه کنید. هر پنجره نیم متر قطر دارد. گفته می‌شود موبدان و کسانی که در این قلعه حضور داشتند از آتش مقدس محافظت می‌کرده‌اند. اینکه شعله‌ی این آتش دقیقا چه زمانی فرو نشسته و تا به ابد خاموش مانده است، اطلاعاتی در دست نیست. با این حال تصور وجود چنین مکانی بر فراز کوه و بر بلندی شهر، حسی توام با هیجان و شعف به بیننده می‌دهد. به همین علت پیشنهاد می‌کنیم فقط به تماشای تصاویر موجود در این مطلب اکتفا نکنید و برای بازدید از این اثر تاریخی و باستانی به اصفهان سفر کنید.
تخریب و بی توجهی به بنا
یکی از مسائلی که در مورد شیوه نگهداری و پرداختن به این اثر باستانی وجود دارد، تخریب و بی‌توجهی به اهمیت این بنا است. بسیاری از گردشگران با حکاکی روی این بنا، آن را از شکل و شمایل حقیقی‌اش دور کرده‌اند. در بافت بنا سوراخ‌های فراوانی به وجود آمده است. همچنین خشتی بودنِ بافت ِآن باعث سرعت گرفتنِ تخریب آن شده است. در تصویر زیر می‌توانید نمونه‌ای از تخریب بنا توسط بازدیدکنندگان را مشاهده نمایید.
مسیر دسترسی به آتشگاه اصفهان
بهترین مسیر دسترسی به آتشگاه اصفهان از طریق بزرگراه شهید خرازی می‌گذرد. شما باید در هر نقطه‌ای از شهر که هستید، در ابتدا خود را به این بزرگراه برسانید. با ورود به بزرگراه شهید خرازی می‌توانید به‌راحتی به خیابان آتشگاه برسید. شما همچنین می‌توانید از طریق خیابان جهاد هم به آتشگاه دسترسی داشته باشید. این مسیر را باید با خودرو شخصی یا تاکسی طی کنید. با نزدیک شدن به کوه آتشگاه، در بلندای آن قلعه‌ی نسبتا کوچکی را مشاهده خواهید کرد؛ این قلعه، همان اتاقک کوچکی است که شعله مقدس درونش نگهداری می‌شده و بافت آن تقریبا سالم مانده است.
شما می‌توانید برای دسترسی بهتر به بسیاری از آثار دیدنی در اصفهان، من جمله آتشگاه اصفهان در هتل عباسی اصفهان اقامت داشته باشید. این هتل به زاینده رود و بسیاری از آثار تاریخی اصفهان نزدیک است. شما می‌توانید به کمک تاکسی یا ماشین شخصی در کمتر از 30 دقیقه از این هتل به این آتشکده دسترسی داشته باشید.
کلام آخر
آتشگاه اصفهان نمادی از وجود فرهنگ و تمدن، حتی پیش از به وجود آمدن بسیاری از کشورها و امپراتوری‌ها در ایران و اصفهان است. این بنا هم از نظر معماری و هم از نظر فرهنگی بسیار ارزشمند است. آتشگاه در 100 متری در بالای کوهی به همین نام قرار گرفته است. این بنا روزگاری محل زندگی و عبادت موبدان و مردمی بوده که به دین زرتشتی اعتقاد داشته‌اند. شما می‌توانید طی سفر به اصفهان آنچه را که از این بنا بعد از گذشت قرن‌ها باقی مانده است را مشاهده کنید. بهتر است در روشنایی روز به سراغ این بنا بروید چرا که مجبورید بعد از کمی کوهنوردی به این مکان برسید و همین امر خطرات و ریسک‌هایی را برای گردشگران به دنبال دارد که آن‌ها را ملزم می‌کند طی ساعات خاصی به سراغ بازدید از این بنا بیایند.
سوالات متداول
اهمیت آتشگاه اصفهان دقیقا چیست؟
آتشگاه اصفهان یک ساختمان تاریخی و فرهنگی در شهر اصفهان است. این بنا به عنوان نمادی از وجود ِفرهنگ و تمدن در ایران در دوره باستان و پیش از میلاد مسیح شناخته می‌شود.
کاربرد این مکان در گذشته چه بوده است؟
آتشگاه در دوره‌ی ساسانیان، در هزاره‌ی سوم پیش از میلادی بنا شده و در ابتدا برای برگزاری مراسم‌های عموما دینی و مذهبی از آن استفاده می‌شده است.
آیا آتشگاه اصفهان دارای ارزش تاریخی است؟
بله، آتشگاه اصفهان دارای ارزش تاریخی بسیار زیادی است و به عنوان یک اثر شگفت انگیز در حوزه‌ی هنر و معماری ایران شناخته می‌شود و در فهرست میراث‌های جهانی یونسکو نیز ثبت شده است.
چه جاذبه‌های گردشگری دیگری در نزدیکی این مکان وجود دارند؟
جاذبه‌های گردشگری زیادی از جمله آن‌ها می‌توان به زاینده رود و سی و سه پل و پل خواجو، پارک ناژوان و پل آتشگاه وجود دارد.
برای سفر به اصفهان قصد رزرو اتاق در هتل عباسی اصفهان را دارم. از چه طریقی می‌توانم این هتل را رزرو نمایم؟
شما می‌توانید به کمک پلتفرم رزرو آنلاین هتل رهی نو، برای رزرو هتل عباسی اصفهان اقدام کنید.
آیا ورود به آتشگاه اصفهان به یک زمان خاص محدود می‌شود؟
ورود به آتشگاه اصفهان معمولاً در ساعات معینی امکان‌پذیر است که به تایید میراث فرهنگی بستگی دارد. رایج‌ترین ساعات برای بازدید از این مکان از ساعت 9 صبح تا نهایتا 5 عصر هستند.
