آشنایی با عصارخانه شاهی اصفهان
آیا می‌دانید عصارخانه شاهی اصفهان کجاست؟ این عصارخانه یکی از جمله مکان‌های جذاب و قدیمی است که روزگاری محل آسیاب ادویه‌ها و روغن گیری از دانه‌ها به سبک کاملا سنتی بوده است. اگر دلتان برای بازدید از یک مکان نسبتا ناشناخته و جدید در اصفهان تنگ شده است، با ادامه این مطلب از سایت رزرو آنلاین هتل رهی نو همراه باشید.
معرفی عصارخانه شاهی اصفهان
برای آشنایی با عصارخانه شاهی اصفهان در ابتدا باید با مفهوم این مکان و کاربردِ آن در گذشته‌های دور آشنا شوید. عصارخانه در قدیم‌الایام به مکانی گفته می‌شد که در آن بسیاری از ادویه‌جات را آسیاب می‌کردند. همانطور که می‌دانید زردچوبه یا دارچین که به صورت پودر شده در اختیار مردم قرار می‌گیرند به همین شکل و شمایل برداشت نمی‌شوند؛ بلکه اول آسیاب شده، به پودر تبدیل می‌شوند و در نهایت روانه بازار می‌شوند. البته در برخی از عطاری‌ها شما می‌توانید نمونه غیر آسیاب شده ادویه جات را نیز تهیه کنید. در کل، عصارخانه‌ها چنین کارکردی داشتند. مردم به سبک کاملا سنتی این ادویه‌ها را آماده می‌کرده‌اند. به جز ادویه، از عصارخانه‌ها برای گرفتنِ روغن برخی از دانه‌ها مانند کرچک استفاده می‌شده است. بنابراین عصارخانه‌ها را می‌توانیم محلی برای آسیاب ادویه و عصاره گیری در نظر بگیریم. این مکان‌ها به جای کارخانه‌های امروزی که برای روغن گیری یا عصاره‌گیری ساخته شده‌اند، کاربرد داشتند.
اغلب عصارخانه‌ها همچون عصارخانه شاهی اصفهان دارای دو قطعه سنگ بزرگ هستند که مشابه آن‌ها را می‌توانید در آسیاب سنگی‌های مخصوص تهیه آرد گندم ببینید. این دو سنگ روی یکدیگر قرار می‌گرفتند. سنگی که بالاتر قرار داشت به یک چهارپا مانند الاغ یا اسب از یک سو به واسطه یک اهرم وصل می‌شد. زمانی که چهارپا به صورت دَورانی حرکت می‌کرد، سنگی که روی سنگِ دیگر قرار داشت می‌چرخید. با چرخش سنگ رویی، موادی که بین دو سنگ قرار گرفته بودند، به تدریج نرم و شکسته می‌شدند. به مرور زمان، میزان موادی که میان ِاین دو سنگ قرار داشت افزایش پیدا می‌کرد تا به تدریج کل ادویه مورد نظر آسیاب شود. در اصل یک جایگاهِ خاص در بالای سنگ رویی آسیاب در نظر گرفته می‌شد تا مواد به‌راحتی بین این دو سنگ ریخته شوند.
عصارخانه شاهی اصفهان عملکردی همچون اکثر عصارخانه‌های موجود در ایران قدیم داشت. مشابه این عصارخانه در شهر‌های دیگری که غالبا صنعتی بودند و در آن‌ها کشاورزی انجام می‌گرفت وجود دارد. شما می‌توانید عصارخانه‌های دیگری را در یزد و یا چهارمحال و بختیاری بیابید. به مرور زمان هرچه مردم پیشرفت کردند، ساختار عصار خانه‌ها نیز تغییر کرد و بهبود یافت. عصارخانه شاهی نیز از این پیشرفت مستثنی نبود. اگر به تماشای این عصارخانه بیایید به خوبی متوجه می‌شوید که از پیشرفته‌ترین ابزارهای ممکن در ایران قدیم برای آسیاب ادویه‌ها و روغن گیری در این مکان استفاده می‌کردند. عصارخانه شاهی معروف‌ترین عصارخانه در این شهر است که خوشبختانه همچنان پابرجا مانده است.
عصارخانه شاهی کجا قرار دارد؟
عصارخانه شاهی اصفهان دقیقا در میدان نقش جهان قرار گرفته است. شما باید بعد از رسیدن به این میدان به سراغ بازار بزرگ قیصریه بروید. سپس وارد بازار قنادها شوید و از فروشندگانی که در آنجا در حال فعالیت هستند سراغ بازار عصاری یا پاساژ امین را بگیرید. با کمی پرس و جوی محلی می‌توانید به عصارخانه شاهی اصفهان دسترسی پیدا کنید. همانطور که ممکن است بدانید، ورود ماشین به میدان نقش جهان ممنوع است. شما باید ماشین خود را در یکی از پارکینگ‌های نزدیک به این میدان پارک کنید و سپس مابقی مسیر را با پیاده‌روی طی کنید.
برای رسیدن به میدان نقش جهان اصفهان می‌توانید از ماشین شخصی، تاکسی یا مترو و اتوبوس استفاده کنید. اگر با اتوبوس یا مترو به این مکان می‌آیید، باید در میدان امام حسین (یا دروازه دولت سابق) پیاده شوید. سپس از طریق خیابان سپه با پیاده روی می‌توانید به میدان نقش جهان برسید. امکان ورود ماشین به خیابان سپه وجود ندارد اما در نزدیکی میدان نقش جهان چندین پارکینگ وجود دارد. اگر با خودروی شخصی به این مکان می‌آیید، می‌توانید در پارکینگ‌های نزدیک میدان خودروی خود را پارک کنید. شما می‌توانید در ساعت 9 صبح الی 5 بعدازظهر از این مکان دیدن کنید. این مکان در تعطیلات رسمی بسته است. بهتر است برای تماشای این مکان در روزهای خاص مانند ایام عید یا آخر هفته‌ها که جمعیت گردشگران بیشتر است، از مسئولان مربوطه پرس‌وجو نمایید.
نگاهی به تاریخچه عصارخانه شاهی
عصارخانه شاهی در اصفهان، یکی از معروف‌ترین و تاریخی‌ترین عصارخانه‌های ایران است که در داخل بازار قدیمی اصفهان، که با نام "بازار بزرگ قیصریه" نیز شناخته می‌شود، واقع شده است. این عصارخانه بیش از سه قرن قدمت دارد و یکی از نمادهای فرهنگی و تاریخی اصفهان محسوب می‌شود.
تولدِ عصارخانه شاهی به دوره صفویه برمی‌گردد. ساختمان عصارخانه شاهی در زمان شاه عباس اول در قرن هفدهم ساخته شد. عصارخانه شاهی درست زمانی ساخته شد که شاه عباس دستور ساخت دو مکان دیگر به اسم «مدرسه ملاعبدالله» و «بازار قیصریه» را داده بود. این عصارخانه به منظور تولید و توزیع عصاره‌های روغنی و ادویه‌ها ساخته شد. گفته می‌شود عصاره‌ها در این عصارخانه بسیار مرغوب و لذیذ بوده و به عنوان هدیه به مهمانان شاه و دیگر اشراف ارائه می‌شد.
تعطیلی عصارخانه شاهی برای سی سال!
در طول دوره‌های تاریخی مختلف، عصارخانه شاهی تحت تأثیر و تغییرات متعدد قرار گرفت و گاهی مالکیتِ آن از سمت دولت به شخص خاصی واگذار می‌شد. در دهه‌ی 40 هجری شمسی در این عصارخانه از موتور برق استفاده می‌کردند تا بتوانند از آن برای آسیاب کردن و تولید ادویه یا عصاره گیری بهره برداری کنند. بعد از این تاریخ، با به وجود آمدن تجهیزات مکانیزه، این مکان تعطیل شد. این عصارخانه حدودا 30 سال بسته و بلا استفاده بود. بعد از این مدت، در سال 79 شهرداری اصفهان تصمیم گرفت این مکان را از مالک اصلی بخرد و آن را به موزه‌ای جذاب تبدیل کند. این عصارخانه طی 2 سال مورد بازسازی قرار گرفت. پس از این مدت، مردم و گردشگران خارجی می‌توانستند از این مکان بازدید کنند.
تبدیل عصارخانه به مرکز مطالعات فرهنگی و دریافت نشان ایکوم
امروزه، این عصارخانه به یک موزه تبدیل شده است و به عنوان ِیک مقصد گردشگری محبوب در اصفهان شناخته می‌شود. گردشگران می‌توانند از این مکان بازدید کنند. این مکان از سال 1932 به بعد به‌عنوان یک پایگاه در نظر گرفته شد که در آن مطالعات فرهنگ عمومی کشور به صورت تخصصی انجام می‌شود. این مکان از سال 95 تا به امروز برای برگزاری کارگاه‌های تاریخ شفاهی مشاغل ایران مورد استفاده قرار گرفته است.
عصارخانه شاهی یکی از غنی‌ترین مراکز تاریخ نگاری ایران و میراث فرهنگی اصفهان است که به عنوان یک نماد ارزشمند از تاریخ و فرهنگ این شهر شناخته می‌شود. جالب است بدانید که پس از تبدیل این مکان به موزه، به آن نشان ایکوم اهدا شد. ایکوم یک نشان جهانی است و عصارخانه شاهی به عنوان یکی از برترین موزه‌های کوچک در ایران شناخته می‌شود.
معماری عصارخانه شاهی
ساختمان عصارخانه شاهی اصفهان نه تنها به عنوان یک مکان تاریخی و فرهنگی بلکه به عنوان یک اثر هنری و معماری با ارزش شناخته می‌شود. این ساختمان نمایانگر ذوق هنری مردم اصفهان در دوران ایران قدیم است. از آنجا که این عصارخانه به عنوان یک مکان توریستی نیز شناخته می‌شود، بازدید کنندگان می‌توانند از زیبایی معماری و تاریخ این مکان لذت ببرند. این عصارخانه دارای 380 متر مساحت بوده و بخش‌های مختلفی دارد؛ از جمله آن‌ها می‌توان به گرم خانه، تیرخانه، پیشخوان و بارانداز اشاره کرد.
بسیاری از بخش‌های مربوط به این عصارخانه از بین رفته‌اند. به عنوان مثال، قبلا در اینجا شتر خان و ورودی برای بازرگانان وجود داشته است که مساحت عصارخانه را تا 1800 متر مربع افزایش می‌دادند. بارانداز عصارخانه در حال حاضر در بازار طلافروش‌ها قرار گرفته است. همچنین این مکان دارای تنها یک تیرخانه و دو انبار تو در توی دو طبقه است. ارتفاع عصارخانه شاهی حدودا 11 متر است که سه فضای گنبدی شکل با مقطع کجاوه در میان این فضا قرار گرفته‌اند.
ویژگی‌های عصارخانه
• طراحی اسلامی: ساختمان عصارخانه شاهی به شیوه‌ی معماری اسلامی طراحی و ساخته شده است. شایان ذکر است که این بنا جهت بازدید عمومی مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته و از ابتدا کاملا یکدست و مشابه طراحی امروزش نبوده است.
• طراحی چندین در برای ورود به عصارخانه: در گذشته برای عبور و مرور و رفتوآمد افراد مختلف، در‌های گوناگونی در نظر گرفته شده بود. به عنوان مثال مشتریان از یک در خاص برای عبور و مرور استفاده می‌کردند. به‌علاوه کارگران هم در ِمخصوص خود را برای ورود به این مکان داشتند.
• سقف‌های چوبی: سقف‌های ساختمان عصارخانه شاهی با نقوش هندسی ساخته شده و به‌صورت طاق و چشمه طراحی شده‌اند. نورگیر‌هایی که در سقف تعبیه شده‌اند موجب تامین روشنایی برای عصارخانه می‌شوند. طراحی گنبدی شکل ِسقف‌های این مکان باعث افزایش میزان خنکی عصارخانه می‌شود که اجازه می‌دهد روغن‌ها بدون فاسد شدن مدت زمان بیشتری در این مکان دوام بیاورند.
• دیوارها: دیوارها و سقف این مکان خشتی بوده و بدون قاب‌سازی یا تزئین و پنجره طراحی شده‌اند.
• فضاهای داخلی: داخل عصارخانه طراحی زیبایی دارد. ابزارهای مختلفی که در ایران قدیم برای عصاره گیری و آسیاب ادویه‌ها استفاده می‌شده‌اند در این مکان در معرض تماشا هستند. شما می‌توانید تک تک این ابزارها را در طی بازدید از این مکان تماشا کنید.
روغن‌کشی در عصارخانه شاهی
در ابتدا برای روغن‌کشی در عصارخانه شاهی اصفهان، دانه‌های روغنی تمیز می‌شدند. همچنین آن دسته از دانه‌هایی که باید از قبل حرارت می‌دیدند، کمی تفت داده می شدند تا از خامی در بیایند. یکی از طبقات این عصارخانه برای تفت دادن و تمیز کردن دانه‌های روغنی اختصاص داشت. پس از این مرحله، دانه‌های روغنی برای عصاره گیری یا آسیاب شدن پوست کنده می‌شدند. در نهایت آن‌ها را وارد آسیاب می‌کردند. از جمله برخی از رایج‌ترین چهارپایان که از آن‌ها برای حرکت دادنِ سنگ آسیاب استفاده می‌شد می‌توان به اسب، الاغ، شتر نر یا گاو اشاره کرد. زمانی که چهار پا حرکت می‌کرد، دانه‌ها زیر سنگ له می‌شدند. در نهایت آرد نرمی به دست می‌آمد.
در مرحله بعد آن را با آب ترکیب می‌کردند تا خمیر به دست آید. این خمیر در تعدادی سبد نگهداری می‌شد. در گذشته به این سبد‌ها، «کوپی» می‌گفتند. کوپی‌ها از ساقه گیاهان بافته و تهیه می‌شد. در مرحله‌ی بعدی سبد‌ها به تیرخانه برده می‌شدند. خمیر از طریق این سبد‌ها تصفیه می‌شد و در نهایت ماده‌ای خالص به دست می‌آمد.
تیرخانه یکی از اساسی‌ترین قسمت‌های عصارخانه شاهی و بسیاری دیگر از عصارخانه‌های موجود در ایران به حساب می‌آمد. در این مکان ابزارهای متعددی وجود داشت که از آن‌ها برای روغن‌گیری استفاده می‌کردند؛ از جمله‌ی این وسایل می‌توان به دو عدد تیر بسیار قطور که از چوب درخت چنار ساخته شده بودند، قرقره، اهرم، چاهی که تیلویه نام داشت، اشاره کرد. در تیلویه، ناودان و خُمره‌هایی برای ذخیره کردنِ روغن استفاده می‌شد. در پایان فرآیند گرفتنِ روغن در عصارخانه، آن‌ها را به خمره‌هایی منتقل می‌کردند که بسیار بزرگ بودند. این خُمره‌ها در یک انبار و داخل دیوارها ذخیره می‌شدند. شرایط نگهداری آن‌ها به‌گونه‌ای بود که خطر فاسد شدن و خراب شدن برایشان به کمترین حد ممکن می‌رسید. غالبا دانه‌های روغنی همچون آفتابگردان و کنجد در این مکان عصاره گیری می‌شدند؛ از آن‌ها روغن کنجد یا روغن آفتابگردان برای پخت و پز به دست می‌آمد.
موزه عصارخانه شاهی
همانطور که در ابتدای این مطلب اشاره کردیم، عصارخانه شاهی به یک موزه کوچک تبدیل شده است. بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی اجازه بازدید از این موزه را دارند. این عصارخانه گنجینه‌ای است که از عهد صفویه برای ما به یادگار باقی مانده است. این مکان نشان می‌دهد که در گذشته‌های دور، شهر اصفهان منطقه‌ای صنعتی بوده است. در اینجا بسیاری از امور همچون عصاره گیری و روغن گیری برای پادشاه، خانواده و دوستان او و همچنین مردم عادی انجام می‌شده است.
برای مرمت و راه اندازی موزه عصارخانه شاهی هزینه و زمان بسیاری صرف شده است. با ورود به این موزه می‌توانید شاهد حضور مجسمه‌هایی از افراد و حیواناتی باشید که در پروسه‌ی عصاره گیری، آسیاب کردن و یا روغن گیری مشارکت داشته‌اند. به عنوان مثال در این مکان مجسمه‌ی یک شتر قرار دارد که به عنوان یک چهارپا در حال حرکت و چرخاندن سنگِ آسیاب است. آقای سعید سیاحیان یک کتاب در خصوص همین مکان نگارش کرده‌اند که شما می‌توانید برای آشنایی بیشتر با این مکان و فعالیت‌هایی که در آن انجام می‌شده است، آن‌را مطالعه کنید.
آیا هتلی برای اقامت در نزدیکی میدان نقش جهان و عصارخانه شاهی و سایر جاذبه‌های گردشگری اصفهان وجود دارد؟
شما می‌توانید برای افزایش سهولت جهت رفتوآمد میان محل اقامت‌تان و جاذبه‌های گردشگری اصفهان همچون عصارخانه شاهی در هتل عباسی اصفهان اقامت داشته باشید. این هتل ِزیبا که یادگاری از دوران صفویه است، همچون عصارخانه شاهی به دستور شاه عباس اول ساخته شده است. اقامت در هتل عباسی اصفهان خاطرات بی‌نظیری را برای شما گردشگر گرامی در اصفهان، شهر فرهنگ و هنر و تمدن رقم خواهد زد. این هتل نمادی از معماری ایرانی و سبک زندگی مردم اصفهان است.
کلام آخر
عصارخانه شاهی اصفهان مکانی بسیار قدیمی و درعین حال ارزشمند در تاریخ ایران به حساب می‌آید. این مکان در گذشته‌های دور مکانی برای عصاره گیری، آسیاب کردن ادویه جات و روغن‌گیری از دانه‌ها بوده است. اگرچه در حال حاضر برای انجام تک تک این امور نیازی به آسیاب و خمره‌های روغن گیری نیست، اما تماشای این مکان به همراه ابزارآلات و وسایلی که در گذشته مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند بسیار جذاب است. این مکان گواهی بر صنعتی بودن ِشهر اصفهان در دوره صفویه و شاه عباس اول است. توصیه می‌کنیم در کنار بازدید از بسیاری جاذبه‌های گردشگری اصفهان، بازدید از این مکان را در برنامه‌ی سفر خود قرار دهید. در ادامه به برخی از سوالات رایج که ممکن است جزء پرسش‌های شما در مورد عصارخانه شاهی در اصفهان باشند، می‌پردازیم.
سوالات متداول
در گذشته چه محصولاتی در عصارخانه شاهی اصفهان تولید می‌شده‌اند؟
در عصارخانه شاهی در دوره صفویه عصاره‌های میوه‌ها، روغن گیری از دانه‌های روغنی و آسیاب کردنِ ادویه جات مانند زردچوبه و دارچین انجام می‌شده است.
آیا می‌توان از عصارخانه شاهی دیدن کرد؟
بله، عصارخانه شاهی به عنوان یک مکان توریستی و یک موزه‌ی مرمت شده شناخته می‌شود. گردشگران می‌توانند در طی ساعات 9 صبح الی 17 بعدازظهر می‌توانید از این عصارخانه دیدن کنند.
چه ویژگی‌هایی در طراحی عصارخانه شاهی دیده می‌شود؟
معماری عصارخانه شاهی شامل سقف‌های بلند به صورت گنبدی شکل ساخته شده‌اند و نورگیر‌هایی در سقف برای عبور هوا و ورود نور تعبیه شده‌اند. این مکان در‌های متعددی دارد؛ هر فرد براساس جایگاهش در این عصارخانه از یکی از در‌ها اجازه ورود داشته است.
عصارخانه شاهی چه اهمیتی از نظر تاریخی و فرهنگی دارد؟
عصارخانه شاهی نمایانگر تاریخ و فرهنگ اصفهان و ایران ِقدیم است. این عصارخانه به عنوان نمادی از صنعتی بودن ِاصفهان در دوران صفوی شناخته می‌شود که در حال حاضر یک مکان توریستی است.
آیا مکانی مشابه این عصارخانه در ایران وجود دارد؟
بله، عصارخانه‌های دیگری در سایر شهر‌های ایران همچون یزد و چهارمحال و بختیاری وجود دارند. همینطور در شهر اصفهان عصارخانه‌های دیگری از جمله‌ی کوچه جهودها، پاسنگ و شیخ بهایی نیز هستند.
چطور می‌توانم برای رزرو هتل عباسی و سایر هتل‌های اصفهان اقدام کنم؟
شما می‌توانید از طریق سامانه‌ی رزرو آنلاین هتل رهی نو جهت رزرو هتل عباسی اصفهان و سایر هتل‌های موجود در این شهر اقدام نمایید.
