اگر دوست دارید تاریخ برایتان حرف بزند و مسحور اتفاقات شگفت‌انگیز آن شوید، ارگ علیشاه یکی از معروفترین جاهای دیدنی تبریز گفتنی‌های زیادی برایتان خواهد داشت.
تاریخچه ارگ علیشاه تبریز
یکی از بلندترین و قدیمی‌ترین دیوارهای شهر ارگ علیشاه است که قدمتی 700 ساله دارد. این ارگ با ابهتی که مورد بی مهری تمام واقع شده است، همچنان یکی از دیدنی‌های تبریز است و زیر سایه مصلی تازه ساز تبریز قرار گرفته است. کوچه کناری ارگ علیشاه یک پیاده راه دلچسبی است که فضای اطراف را زیباتر کرده است. به طوری که از قدم زدن روی سنگفرش‌های آن حس خوشایندی به شما دست می‌دهد و هر کجا که خواستید می‌توانید روی نیکمت‌ها و صندلی‌هایی که در اینجا تعبیه شده بنشینید و گپ و گفتی داشته باشید و خودتان را به یک نوشیدنی خوشمزه دعوت کنید.
ارگ تاریخی تبریز، زخم‌های زیادی را در طول تاریخ، بر بدن نحیف خود حمل کرده است. در هر دوره‌ای از تاریخ، طی اتفاقات و حوادث مختلف، بخشی از بنا از بین رفته است. حتی بعد از ثبت آثار ملی، میراث فرهنگی نیز نتوانست از تخریب آن که در پی ساخت مصلی اتفاق افتاد، جلوگیری کند. امروزه بخشی از دیوار ارگ را ساختمان مصلی اشغال کرده است. در زمان برگزاری نماز، امکان بازدید از این محوطه را نخواهید داشت.
این بنای تاریخی، با قدمت 700 ساله‌ای که دارد، در ابتدا یک مسجد بود. طی زمین لرزه‌های متعدد، قسمت‌هایی از بنا از بین رفت و تنها چیزی که از آن باقی ماند همین ارگ علیشاه است.
ماجرای بنا از سال 716 تا 724 هجری قمری آغاز شده است که تاج الدین علیشاه گیلانی، وزیر ایلخانان مغول، آرامگاه بزرگی را در صحن مسجد می‌سازد. قسمت جنوبی مسجد دارای طاقی بوده که پس از ساخت، به علت مستحکم نبودن، فرو ریخته و از بین می‌رود. بعد از فوت علیشاه نیز بنا به حالت خود رها شده و نیمه کاره می‌ماند.
با وجودی که امروز از ارگ علیشاه، بنای مخروبه‌ای میبینید که اطراف آن بیشتر از خود بنا دیدنی‌تر است، اما روزگاری این ارگ، سنگری مستحکم برای حفاظت از تبریز و یادگاری از حوادث طبیعی و تاریخی بوده است. در بازه‌ای تبدیل به یک قلعه برای مقابله با حمله دشمن شد و در بازه دیگر مانند دوران قاجار، انبار غلات و مهمات نظامی محسوب می‌شد. با آغاز جنگ‌های ایران و روسیه، به فرمان عباس میرزا در محوطه ارگ دو نهاد مهم نظامی در اینجا احداث شد. عمارت کلاه فرنگی هم در دوره قاجار در همین حوالی ساخته شد.
بنای مظلوم، در دوره مشروطه به سنگری برای مشروطه خواهان تبدیل شد که به دنبال شلیک توپخانه محمدعلی شاه آغاز گردید. جای توپ‌های شلیک شده را هنوز می‌توانید روی آن ببینید. در سال 1290 با سقوط تبریز و اشغال آن توسط روس‌ها، دیوار ارگ را به توپ بستند. البته در این دوران، در محوطه ارگ، روس‌ها اولین مدرسه مدرن ایرانی و سالن تئاتری ساختند که نمونه آن فقط در سن پترزبورگ وجود داشت. قبل از انقلاب در زمان پهلوی محوطه ارگ، تبدیل به باغ ملی شده و گردشگران زیادی را به خود جذب کرد. امروز این از این بنا در محوطه مصلی تبریز و برای برپایی نماز جماعت استفاده می‌شود.
معماری ارگ تبریز
در معماری ارگ تبریز، شاهکار هنر معماری ایرانی را میبینید. سبک معماری این بنا به شیوه آذری بوده و معمار آن استاد فلکی تبریز است. سبک آذری در زمان حکومت ایلخانان مغول در بسیاری از بناهای ساخت این زمان، رایج شد. در ساخت ارگ، مصالح مقاوم چون ساروج را میبینید که البته بعد از زلزله، قسمت‌های زیادی از آن تخریب شد. با این حال اگرچه بدنه اصلی تخریب شد اما ستون‌های بلند آن باقی مانده تا یادگاری از روزهای گرم و سرد روزگاری را که چشیده است، به شما نشان دهد. شبستان و عنصر اصلی مسجد، قسمت مسقف است که با طاق‌های بزرگ گنبدی شکل خودنمایی می‌کند. دیوارهای به جا مانده با ارتفاع سی متر و عرض 10 متر وجود دارد که با طاق‌های گنبدی شکل به هم وصل شدند.
از عکس‌ها و تفاسیری که در سفرنامه‌های تاریخی راجع به این بنا می‌توان فهمید، مانند سفرنامه ابن بطوطه، گویا بنا با کاشی، ستون‌های مرمری، کتیبه و گچبری‌های زیبایی آراسته شده بود و دورتادور آن با انواع درخت و گل تزئین شده بود. در دی ماه 1310 سرانجام این بنا به ثبت آثار ملی درآمده است.
آدرس و مسیر دسترسی به ارگ علیشاه
در مرکز شهر تبریز، تقاطع جنوبی خیابان امام خمینی و فردوسی، در نزدیکی میدان ساعت، ارگ علیشاه را خواهید دید. برای رفتن به این بنای دیدنی اگر از وسایل نقلیه عمومی استفاده می‌کنید می‌توانید با بی آرتی خود را به ایستگاه بی آر تی میدان ساعت برسانید. حتی اگر با خودروی شخصی هستید، حوالی میدان ساعت که برسانید، قامت این ارگ تاریخی را خواهید دید.
جاذبه‌های دیدنی اطراف ارگ علیشاه تبریز
خانه زیبای بهنام را که در فاصله سه کیلومتری‌تان قرار دارد، فراموش نکنید. بعد از آن هم می‌توانید به عمارت آلمانی میدان ساعت تبریز رفته و از شکوه این بنا با معماری متفاوتی که ساخته شده، لذت ببرید. از موزه عصر آهن هم چیزهای زیادی خواهید آموخت که حیف است دیدن آن را از دست دهید. این موزه با مسجد کبود و موزه آذربایجان بین میدان ساعت و چهارراه منصور قرار گرفته است.
اگر هم قصد خرید داشتید، می‌توانید بعد از ظهرتان را در راستاهای کوچه و بازار در بازار تاریخی تبریز بگذرانید و خودتان را به یک آبمیوه گوارا در یکی از مغازه‌ها دعوت کنید. به این ترتیب لذت سفرتان چند برابر می‌شود. مسجد کبود هم در همین حوالی قرار گرفته است.
با دیدن خانه تاریخی نیکدل و دانشکده معماری، موزه سنجش و خانه حیدریه بازدیدتان از این قسمت تبریز، تکمیل می‌شود. البته همه این بناهای تاریخی در محله مقصودیه هستند که از ارگ با طی حدود 5 الی 6 دقیقه پیاده‌روی می‌توانید خود را به مجموعه مقصودیه برسانید.
اگر پس از بازدید از ارگ علیشاه، هوس غذای خوشمزه کردید، می‌توانید به رستوران علیشاه رفته و مزه غذای خوشمزه آن را زیر زبان‌تان حفظ کنید. اگر دلتان یک دیزی خوشمزه تبریزی خواست، دیزی سرای اوستا کریم را فراموش نکنید. رستوران سنتی عمارت هم در نزدیکی ارگ علیشاه، غذاهای خوش طعمی دارد.
با وجودی که کوچه ارگ تبریز در یکی از قدیمی‌ترین محله‌‌های شهر قرار گرفته است، اما تا چند سال اخیر با بی مهری مسئولان، به فراموشی سپرده شده بود. داربست‌های آهنی روی بنا، ابهت تاریخی و زیبایی آن را تحت تاثیر قرار داده است و بخشی که تا نزدیکی ارگ، به عنوان پارکینگ طراحی شده، همراه با ساخت مصلی در کنار آن، به نادیده گرفته شدن ارگ تاریخی تبریز، کمک کرده است. زیبایی و شکوه ارگ تاریخی رو به تخریب است و اگر همچنان ساخت و ساز در اطرافش ادامه داشته باشد، پایداری این بنا مشخص نخواهد بود. در واقع هر چقدر، زلزله و حوادث تاریخی باعث تخریب ارگ علیشاه شده است، ساخت و سازها و تغییر کاربری محوطه بیشتر به تخریب آن کمک کرده است.
برای بازدید از آن بهترین زمان صبح یا بعد از ظهر است چرا که در آفتاب سر ظهر، نور خورشید مانع عکاسی شما می‌شود. بازدید از ارگ تاریخی تبریز برای عموم آزاد است. در سفرتان به تبریز خود را برای دیدن بناهایی آماده کنید که روزگاران مختلفی را چشیدند و چشم به انتظار گردشگرانی چون شما هستند تا روایات خود را با بنایی که به چشم‌تان هدیه می‌کنند، نشان دهند.
پیشنهاد می کنیم جهت اقامت در تبریز، رزرو هتل لاله پارک تبریز را فراموش نکنید.
