تبریز یکی از زیباترین و همچنین غریب‌ترین شهرهای تاریخی ایران است. بله غریب! چرا که به علت زلزله‌ای که شاهد آن بود، بسیاری از بناهای خود را از دست داد و زمین آن تبدیل به زمین دوره پس از قاجار شد.
یکی از جاهای دیدنی تبریز که هنر و شاهکار معماری ایرانی را در رنگ لاجوردی و فیروزه‌ای و خطوط اسلیمی و نستعلیق خود جای داده است، مسجد کبود تبریز یا به قول تبریزی‌ها گوی مسجد است. اگرچه زلزله بیرحمانه تبریز، گریبان مناره‌ها و گنبدهای زیبای این مسجد را گرفت، اما همچنان با وجود گذر سال‌ها توانسته شکوه و جلوه خود را به دل بیننده و گردشگر خوش ذوق بنشاند. جالب است بدانید تنها چهار مسجد کبود در دنیا وجود دارد که در استانبول، افغانستان و ایروان است. چهارمین آن هم در شهر تبریز قرار گرفته است که همین مسجد کبود خودمان است.
تاریخچه مسجد کبود تبریز
این بنا یادگار قرن نهم هجری قمری است. در زمان سلطنت قراقیونلو‌ها، این بنا با هنر دست ابومظفر جهانشاه، ساخته شده است. در کتیبه‌ای که روی سردر مسجد نوشته شده، این بنا متعلق به 845 هجری شمسی است و به دستور صالحه، دختر سلطان جهانشاه ساخته شد.
با وجودی که بنا تخریب شده، اما هنوز، هر زمان که به آن وارد می‌شویم، قدمت و ارزش تاریخی آن را در احساس لذت بخشی حس می‌کنیم که در پی تماشای این فیروزه اسلام، به ما دست می‌دهد. مسجد کبود را با نام‌هایی همچون عمارت مظفریه یا مسجد جهانشاه نیز می‌شناسند.
بازسازی مسجد کبود
بعد از زلزله‌ای که در سال 1293 در تبریز اتفاق افتاد، حدود یک قرن بعد یعنی در سال 1310 این بنا به ثبت آثار ملی ایران درآمد. یعنی مسجد، 150 سال، شاهد خرابه‌های خود بود تا مرمت آن در سال 1318 آغاز شد. در سال 1318 مرمت این بنا آغاز شد و در سال 1355 ، به اتمام رسید. با وجودی که بازسازی داخلی و کاشی‌کاری‌های آن هنوز ادامه دارد اما بازسازی خارجی آن توسط استاد رضا معماران انجام شد.
معماری و ویژگی‌های بنای مسجد جهانشاه
تصور کنید زلزله‌ای به بزرگی زمین لرزه‌ای که تبریز را با خاک یکسان کرد ، به ناگهان همه چیز را به زیر خاک می‌برد در حالی که از آن، یک مسجد فیرزه‌ای تخریب شده باقی مانده که زیبایی و عظمت بنایش را همچنان حفظ کرده است.
در کتیبه‌ای که بر سردر مسجد زده شده، نام عمارت مظفریه و نعمت الله بن محمد البواب، که از خوشنویسان قهار تبریزی بوده، درج شده است. در کتیبه بالای ورودی مسجد نام مظفرالدین جهانشاه را می‌بینید. دور تا دور بالای شبستان مسجد نیز سوره فتح به یاد پیروزی‌های او، نوشته شده است. از نظر سازگاری با آب و هوای تبریز، این مسجد فیروزه‌ای توانسته نقش خود را در فصول مختلف سال ایفا کند. اگر بخواهیم وارد جزئیات شویم، مسجدی که می‌بینید در اصل بخشی از یک مجموعه بزرگ به نام مجموعه مظفریه بود که شامل مسجد، خانقاه، صحن، کتابخانه و .. بوده و از آن مجموعه در حال حاضر بنای فیروزه‌ای مسجد به جا مانده است.
روزگاری این مسجد دارای 9 گنبد بود که یک گنبد اصلی در دل خود، گنبدهای کوچکتر را جای کرده بود. ایوان‌هایی در صحن اصلی قرار گرفته است که با گنبدهای تو در تو و تزئینات آجری‌اش، خودنمایی می‌کند. مسجد از آجر و در بعضی جاهای بنا، از سنگ‌های کمیاب استفاده شده است. صحن مسجد، معماری مربعی دارد و در قسمت جلوی خود، بنای اصلی مسجد را جای داده است. از تزئینات گنبد و مناره‌های مسجد کبود، تنها تزئینات داخلی آن به جای مانده و مابقی به دست روزگار، کبود شده است. قسمت دیدنی این مسجد، بخشی از سقف گنبد اصلی بوده که ترکیبی از طلا و لاجورد است. منتها این روزها سردر اصلی همچنان در حال ترمیم و بازسازی است.
مقبره جهانشاه در مسجد کبود تبریز
در سرداب مسجد، دو قبر وجود دارد که متعلق به جهانشاه و همسرش است. با وجودی که این قبرها در حال حاضر خالی هستند، اما حکایت‌ها تا اینجای ماجرا آمده است که جنازه جهانشاه پس از کشته شدن در این مسجد دفن شده است. بنابراین علاوه بر مسجد، مقبره یا بقعه نیز محسوب می‌شود. در تزئینات مربوط به آرامگاه از کاشی‌های شش ضلعی لاجوردی، استفاده شده که شما را متحیر می‌کند. از قسمت زیرین محراب می‌توانید مقبره جهانشاه را ببینید. اتاقی بزرگ با کفپوشی از جنس مرمر که انتهای آن به سرداب مسجد ختم می‌شود.
آدرس و مسیر دسترسی مسجد کبود تبریز
برای بازدید از این بنا بایستی به خیابان امام خمینی رفته و روبروی کوچه صدر، جنب پارک خاقانی، وارد این مسجد شوید.
مکان‌های گردشگری اطراف مسجد کبود تبریز
بازدید از این مسجد کمتر از نیم ساعت زمان شما را می‌گیرد، بعد از آن می‌توانید سری به اصلی‌ترین نقاط تاریخی شهر، یعنی بازدید از بناهایی همچون موزه استاد شهریار، موزه سنجش، و موزه آذربایجان بزنید. به خیابان مقصودیه که رسیدید، مجموعه‌ای از خانه‌های تاریخی و دیدنی‌های جذابی وجود دارد، که حیف است آن‌ها را از دست دهید. خانه‌هایی همچون خانه علی موسیو، خانه ختایی، خانه لاله‌ای و...
در کنار مسجد، بوستان خاقانی قرار گرفته است که می‌توانید ناهار یا عصرانه دلپذیری در آن جا کنار عزیزان‌تان میل کنید. اگر گرسنه‌تان شد می‌توانید به رستوران‌های معروف تبریز، همچون رستوران علیشاه، سفره خانه سنتی شهریار، یا دیزی سرای ناصر رفته و مزه یک ناهار خوشمزه را در سفر به تبریز، زیر زبان‌تان به خاطر بسپارید.
سفرتان به تبریز، دوربین عکاسی‌تان را فراموش نکنید. توصیه ما به شما این است که اگر به زبان ترکی تسلط ندارید، به صحبت کردن با زبان تبریزی در میان تبریزی‌ها اصرار نکنید.
